F. HERZBERG’İN ÇİFT ETMEN (HİJYEN – GÜDÜLEME) KURAMI

Maslow’dan sonra insanları etki ve verimli biçimde çalıştıracak işyeri koşullarının neler olduğunu araştıran F.Herzberg ve arkadaşları yaptıkları bir seri araştırmalar sonucunda çift etmen kuramını ya da yazımında daha çok tanınan adı ile hijyen kuramını geliştirmişlerdir. Bu kuram güdüleme konusunda daha çok özendirme (teşvik) araçları yönünden yaklaşmaktadırlar. 

F. HERZBERG

Herzberg ve arkadaşları özendirme araçlarını iki kısma ayırmaktadır. Bunlar; hijyen etmenleri (faktörleri) ile güdüleyici etmenlerdir. Hijyen tıbbi bir terimdir ve bir ortamın mikroplardan arındırılmış olması anlamındadır. Herzberg iş görenlerin örgüt içinde kalmalarını ve onu benimsemelerini engelleyen bazı özendirme araçlarının yetersizliğine dikkat çekmektedir. Eğer genel işletme politikası ve yönetimi yetersiz ve beceriksiz ise en yakın yöneticinin teknik bilgi ve becerisi yeterli değilse en yakın yöneticilerle astlar arasında ki ilişkiler iyi değilse, iş yerinde ki ücret ve maaş koşulları ve fabrika organizasyonu yetersiz ve sorunlar yaratıyorsa, çalışanların iş güvenliği yeterince sağlanmamışsa astların örgüt içinde tutma ve çalıştırma olanaksız hale gelmektedir. O halde örgüt için yaşamsal nitelik arz eden bu hijyenik koşulları öncelikle sağlanmalıdır. 

Herzberg’in incelemelerine göre hijyenik koşullar sağlandıktan ve yukarıda belirtilen altı etmen olumlu biçime dönüştükten sonra bile güdüleme sağlanamamaktadır. Çünkü bu etmenlerin varlığı yalnız başına güdüleyici olmamaktadır. Bu nedenle, ikinci gruba giren ve iş görenleri güdüleyici bir rol oynayan etmenlere temas etmektedir. Bu etmenler, işgörenin işi tamamlayabilmesi ve başarı duygusunu tatmin etmesi; işyerinde tanınan bir kimse durumuna gelmesi; işi sevmesi ve onu yapmaktan zevk alması; işin iş görene belirli yetki ve sorumluluklar kazandırması; işin bir terfi etme ve sosyal statü kazandırma aracı olması; işin iş göreni mesleki bakımdan geliştirilmesi ve olgunlaştırması şeklinde açıklanabilir. Böylece Herzber ve arkadaşları yapmış oldukları araştırmalarda önc ehijyenik koşulları sağlayıcı etmenlerin iyileştirilmelerini, daha sonra iş yerind eçalışma güç ve arzusunu artırıcı olarak etkide bulunacak güdüleyici etmenlere yer vermenin zorunluluğunu göstermektedir. Bu kuram ileride değineceğimiz bir takım eksikliklerine rağmen iş yerlerinde yönetimin psikolojik sorunlarına çare arayıcı ve onu iyileştirici bir işlev yapmıştır.