MOĞOL TARİHİ

Moğol kelimesi ilk olarak Çin Tang Hanedanlığı kayıtlarında, küçük bir kabile şeklinde geçmektedir.

Cengiz Han’ın babası Yesügey’in dedesi olan Börçeginlerin lideri Kabul, 1140 yılında bütün Moğolların lideri olarak Han unvanını almıştır.

Bu dönemde Moğollar için en ciddi tehdit Çin’i yöneten Jin Hanedanlığıydı. Cengiz Hanı’ın dedesi olan Kabul ve oğlu Ambakay Çinlilerle ciddi mücadeleler vermiş olsa da Ambakay’ın Çinlilerce öldürülmesi neticesinde kardeşi Kutua Çin’e saldırılar düzenledi. İlk başlarda başarılı olan bu seferler Çin’in karşılık vermesiyle hezimetle sonuçlandı.

Bu mağlubiyet sonrasında Moğollar istikrarsız bir şekilde dağıldı. Cengiz Han’ın babası olan Yesügey komşu kabile olan Keraitlerin Nasturi olan lideri Tuğrul Bey ile ittifak kurdu.

Bu ittifaklığın dışında Naymanlar, Merkitler, Uygurlar, Tatarlar ve Moğollar dağınık beylikler şeklindeydi.  

Temuçin babası Yesügey’in ölümünden sonra tüm Moğol kabilelerini birleştirmek için bir dizi savaşa girişti ve kazandı. Bütün küçük beylikleri bir çatı altında toplayarak Cengiz (Deniz) Han unvanını aldı. Cengiz Han, Batıda Anadolu içlerine, Doğuda Pekine kadar uzanan büyük bir imparatorluk kurdu.  

Cengiz Han hayatta iken kurduğu devleti dört oğlu arasında pay etti. Harezm ve Kafkasya bölgesi Cuci Han, Harezm ve Karakum merkezli Moğol devleti Ögeday Han, Kara Hitay, Çin ve Türkistan bölgesi Çağatay Han, Tuluy Han aile koruyucusu olarak ilk coğrafyaya hâkim olmuştur.

Cuci Han’ın babasından önce ölmesinden dolayı toprakları çocukları Orda ve Batu’ya verildi. Orda Han Orta Asya bölgesine kardeşi Batu Han ise batıda yeni fethedilecek bölgelere Han olarak atandı. Batu Han  1235 ile 1242 seneleri arasında Kiev ve Moskova’yı işgal eder. Bu işgal yaklaşık 300 sene sürer. Batu Han önderliğinde Moğollar Rusya, Polonya, Ukrayna, Hırvatistan, Almanya’nın doğusu, Macaristan2ı işgal ederler. Ordu Viyana önlerinde iken Ögeday Han’ın ölümü üzerine ordu Moğolistan’a geri döner. Avrupa fetihleri, bölgenin yeteri kadar zengin olmaması nedeniyle devam etmemiştir.

1241 yılında başlayan İran istilasını Baycu Noyan yönetti. Baycu Noyan fetih rotasını Anadolu’ya çevirdi. Baycu Noyan 1242 yılında Erzurum’u işgal ederek işgal yoluna devam etti. Selçuklu ordusuyla Sivas- Erzincan arasında bulunan Kösedağ mevkiinde savaştı. Bancu Noyan bu savaşı kaybetti ve Selçukluları ağır vergiler koşuluyla barışa mecbur etti.

1255 senesinde toplanan kurultay ile Tuluy oğlu Möngke babası Tuluy yerine büyük han olurken kardeşi Kubilay’ı Çin’i Hulagü’yü ise İran işgali için gönderdi.

Hulagü, başkent Tebriz yaparak hanlığını güçlendirdi. Hasan Sabbah’ın Alamut Kalesini ve Abbasi Halifeliğinin başkenti Bağdat’ı yerle bir etti.  

Möngke’nin 1259 senesinde ölümü sonrasında Moğol fetihleri durdu. En ciddi mağlubiyetlerini Ayn Calut savaşında Memlük Sultanı Baybars’a karşı aldılar. Cengiz Han’ın soyu arasında ki güçlü bağlar gitgide açılmaya başladı.  

Batu Han’ın çocukları Berke ve Hulagu arasında bir dizi savaş gerçekleşti. Berke’nin Memluküler ve Selçuklularla olan müttefikliği Hulagü’nün fetih gücünü azalttı. Doğuda ise Kubilay ve Arık Böke arasında bir taht kavgası çıktı. Savaşı Kubilay kazandı ve başkenti Karakum’dan Pekin’e taşıdı. 1294’te büyük han Kubilay’ın ölümünden sonra imparatorluk parçalanmıştır.

Diğer Hanlar ve çocukları ya dağılmış ya da başka devletlerin boyunduruklarına girerek dağılmıştır.