Kırımçak Türkçesi
| Krymchak | |
|---|---|
| кърымчах тыльы | |
| Anadili | Kırım , İsrail , Türkiye |
| Etnik köken | 1.800 Krymchaks (2007) [1] |
|
Anadili hoparlörler |
200 (2007) [1] |
|
Dil ailesi |
Türk
|
|
Yazı sistemi |
Kiril alfabesi , Latin alfabesi , İbranice alfabesi |
| Resmi durum | |
|
Tanınmış azınlık dili |
 Ukrayna [2] |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | jct |
| Glottolog | krym1236[3] |
| Linguasphere | part of 44-AAB-a |
Kırımçakça ( кърымчах тыльы , Qrımçah tılyı (aynı zamanda Yahudi-Kırım Tatar, Krimchak, Çağatay, Dzhagatay denir)) Kırım bölgesinde yaşamış olan Musevi inancına sahip Türkler tarafından konuşulmuş, şu an lehçe kaybı olarak tehlike altında olan Türk lehçelerinden birisidir. Kırımçak topluluğu, İkinci Dünya Savaşı sonrası Kırımçak topluluğu ciddi soykırıma ve sağ kalanlarda göçe maruz kalmıştır. Bu süreç Kırımçak dilinin konuşulması ve kullanılmasının azalmasına sebep olmuştur.
Kırımçak dili musevi inancının getirdiği kültürel etkileşim sonucubirçok ibranice kelimeyi de içine almıştır. . Sovyet döneminden önce İbranice karakterler kullanılarak yazılmıştır . Sovyetler Birliği kurulduktan sonra 1930 yıllarda Kendine özel Türk Alfabesi (bir varyant Latin harflerinin gibi) geliştirip yazılmıştır. Şu an ise aktif olarak Kiril alfabesi kullanılarak yazılmaktadır.
Geçen yüzyıl boyunca dil ortadan kayboldu ve yerini Rusça aldı. Nüfusun yaklaşık% 70’i Holokost’ta yok oldu . [4] Hemen hemen tüm Kırım Tatarları Mayıs 1944 ‘te Özbekistan’a sürüldü. Günümüzde dil neredeyse tükenmiştir . 2001 Ukrayna nüfus sayımına göre, Kırım’da 785’den az Kırımçak Türkü kalmıştır . Bir tahmin, dünya çapında, yaklaşık olarak İsrail , Kırım, Rusya ve ABD’de yaşayan yaklaşık 1500-2000 Kırımçak Türkünün sadece % 5-7’sinin anadili olduğunu varsayar .
Sınıflandırma
Krymchak Türk dili ailesindedir . Alternatif olarak , Kırım Karait ile birlikte Kıyı / Orta Kırım Tatarı [5] ‘nin ayrı bir dili veya etnolektiği olarak kabul edilmiştir . Glottokronolojik hesaplamalar, bu alt bölümlerin MS 600-800 civarında Kırım Tatarından farklı olduğunu kanıtlamıştır . Krymchak ve Karaite 1200-1300 yıllarında ayırt edilebilir hale geldi. [6]
Tarih
Kırımçak topluluğu, Avrupa ve Asya’daki Yahudiler Kırım yarımadasına göç ederken yüzlerce yıldan fazla bir süredir kuruldu . [5] Kırımçak topluluğu Orta Çağ’da ortaya çıkmış , on beşinci ve on altıncı yüzyıllarda yoğun bir şekilde büyümüş, on yedinci ve on sekizinci yüzyıllarda birleşik bir grup haline gelmiş ve on dokuzuncu yüzyıla kadar büyümeye devam etmiştir.
1989’da sadece birkaç yaşlı Krymchak’ı konuşabilirken, ara jenerasyonun önemli bir kısmı biraz konuşabiliyordu. Genç kuşak bunun hakkında hiçbir bilgiye sahip değildi. [9]
| Yıl | nüfus |
|---|---|
| 1783 | 800 |
| 1844 | 1300 |
| 1879 | 2900 |
| 1897 | 3500 |
| 1913 | 7000 |
| 1926 | 6400 |
| 1941 | 8000 |
| 1945 | 2500 |
| 1959 | 1500-2000 |
| 1979 | 1800-2000 |
Coğrafi dağılım
2007 yılı tahmini, dünya çapında, özellikle İsrail, Rusya, Kırım ve ABD’de 1.200-1.500 Kırımçak’ın yaşadığını varsaymaktadır. Bunlardan sadece %5-7 dili konuşabilmektedir. [5]
Kırımçak Dili, Ukrayna’nın Kırım yarımadasında konuşuldu. Rusya Kırım’ı işgal sırasında 1783 yılında, Kırımçaklar ilçesinde yaşayan Karasubazar (şimdi Belogorsk). Bu , 1880’lerden başlayarak Simferopol’e göç etmiş olsa da, II. Dünya Savaşı’na kadar nüfus merkezleri olmaya devam etti . 1913 civarında Simferopol’de yaklaşık 1.500 Kırımçak yaşıyordu. 1913’te toplum tarafından yapılan bir nüfus sayımı, Kerç , Theodosia ve Sivastopol’da da yaşadıklarını göstermektedir . [9] Filistin’de de küçük bir topluluk vardı . [9]
Nüfusları Rus iç savaşından başlayıp kıtlıktan sonra yirminci yüzyılda azalmaya başladı .
Kırımçak topluluğunun yaklaşık% 70’i II. Dünya Savaşı sırasında öldü. [5] Aralık 1941’de ve Temmuz 1942 Kırımçaklar ve diğer birçok Yahudi ve diğer sivillerin arasında, Alman tarafından Kırım yarımadasının her öldürüldü Einsatzgruppen’in . Alman askerleri Yahudi cemaatlerinin yaşadığı kasabalara ulaştığında, onları toplu olarak öldürdüler. [9] [4] Savaştan sonra, kalan Kırımçak nüfusu Kırım yarımadasından dağıldı.
1942’de Amerika Birleşik Devletleri’nde, çoğu New York’ta yaklaşık yüz Kırımçak ailesi yaşadı ve hızla oradaki Yahudi topluluğuna entegre oldular. [9]
1979’da Ukrayna’da 1000 Kırımçak, Rusya’da 600, Gürcistan’da 200 ve Özbekistan’da 200 olduğu tahmin ediliyor. 1974’te Belogorsk’ta, daha önce toplumun tarihi merkezi olan Karasubazar’da sadece iki Kırımçak kalmıştı. [9]
Resmi durum
Kırımçak, Ukrayna’da yerli bir dil olarak belirlenmiştir . [4] [11]
Lehçeler
Kendisi Kırım Tatarının bir lehçesi olarak görülmesine rağmen, Krymchak, çevredeki Tatar nüfusunun lehçesine bağlı olarak coğrafi olarak farklıydı. [12]
Sesler / Ses Bilgisi
Krymchak beş sesli harfleri kullanır . Sesbilimleri sadece kısa sesli harfleri içerir. O / ö ve u / ü gibi ön ve arka labial sesli harfleri ayırt etmezler . [13]
Konuşmacılar, Kırım Tatarının konuşmacılarından farklı kelimeler içeriyor. [6] İbranice Krymchak kaydedin Kırım Karaylarla, bir Musevi-Kırım topluluğu tarafından kullanılan geleneksel telaffuz farklıdır. [14]
| Ön | Orta | Geri | |
|---|---|---|---|
| Yüksek | и ӱ |
ы | у |
| Orta | э | ö o |
|
| Düşük | bir |
Kelime / Lexis
Kırımçak dili İbranice’den önemli miktarda ödünç alınmış kelime içeriyor. Kelime dağarcığının% 5 kadarı İbranice’dir. [9] Çeşitli Kırımçak metinleri üzerinde yapılan bir araştırmada Oğuz ve Kıpçak’tan ödünç alınmış kelimeler de bulunmaktadır . Daha sonraki metinler güçlü Rus etkisi gösterirken, önceki metinlerde Arapça veya Farsça kullanımın yüksek bir tarz sağladığı birçok Arapça ve Farsça kelime vardır. [6]
| Krymchak | Türk |
|---|---|
| kılıç | kılıç |
| arıslan | arslan |
| yaka | yaka |
| yulduz | yıldız’ait |
| yaş | yaş |
| yol | yol |
| kalkan | kalkan |
| yanhı | yeni |
| yel | yel |
| Tulku | tilki |
| sıçan | sıçan |
| i̇mırtha | yumurta |
| taş | taş |
| altın | altın |
| tengiz | deniz |
| kumuş | gümüş |
| OĞUZ | öküz |
| koy | koyun |
| jip | su |
| en | en |
| agaç | ağaç |
| yeşil | yeşil |
Yazı sistemi
Kırımçak İbranice alfabe kullanılarak yazılmıştır . Zamanla Kırım Tatarcası’nda bulunan sesleri temsil etmek için yeni karakterler yaratıldı. [13] 1936’da Kırımçak alfabesiyle yazılan edebiyatın devam etmemesi nedeniyle yavaşça yazılmamış diller alanına girmiştir. Bunun yerine, Krymchaks Rus Kiril alfabesini kullanmaya başladı (tablo 2). [15]
| A a | B ʙ | C c | Ç ç | Gg | E e | F f | İyi oyun |
| H h | Ben ben | J j | Ь ь | K k | Q q | Ƣ ƣ | L l |
| M m | N n | N̡ n̡ | O o | Ɵ ɵ | P p | R r | S s |
| Ş ş | T t | Sen | Y y | V v | Z z | Ƶ ƶ |
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Д д | Е е | З з |
| И и | Й й | К к | Къ къ | Л л | М м | Н н | Нъ нъ |
| О о | Ӧ ӧ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ |
| Ф ф | Х х | Ч ч | Чъ чъ | Ш ш | Ы ы | Ь ь | Э э |
Örnekler
Kırımçak dilinde Puşkin tarafından Rusça’ya çevirilen “Bulut” adlı şiir
Булут къап-къара, сэн нэге давранайсынъ?
Нэге ачылгъан кӧклерде долашайсынъ?
Нэге къарартайсынъ ярых кӱнлерны?
Нэге йыгълатайсынъ частлы аваны? ..
Harf çevirisi
Bulut qap-qara, sän näge davranaysıñ?
Näge açılğan kӧklerde dolaşaysıñ?
Näge qarartaysıñ yarıh künlernı?
Näge yığlataysıñ çastlı avanı? ..
Çeviri
Bulutların sonuncusu bir fırtına saçtı,
Sadece bekar, masmavi, en güzel
Sadece bekar kederli gölgeyi getiriyorsun,
Sadece bekar bir gün üzüntüyorsun, bu mutlu. [16]
Kaynaklar
|
[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]
