Esneklik

Dr. Öner ÖZ

Esneklik (Elastikiyet), genel olarak ekonomide iki değişkenli bir model içindeki değişkenlerden birinde meydana gelen oransal değişimin, diğer değişken üzerindeki oransal değişime etkisine verilen isimdir. Matematiksel olarak oransal kısmî türev olarak ifade edilir.

Talep esnekliği

Ekonomide talebin fiyat esnekliği en çok incelenen ve pratikte kullanılan esneklik türüdür. Bir mal veya hizmet için mümkün olan fiyatta ortaya çıkan bir değişmeye, o mal ya da hizmet talep miktarının ne yönde ve ne oranda tepki verdiğini açıklar. Matematiksel olarak talep miktarının fiyata göre kısmî türevi ile fiyat-miktar oranının çarpımı olarak tarif edilir. Talebin fiyat esnekliği ya nokta esnekliği ya da yay esnekliği olarak tanımlanabilir ve ölçülebilir. Genellikle, matematiksel olarak bir mal için talebin fiyat esnekliği negatif işaretli olmakla (yani fiyat değişmesi talep miktarında aksi yönde bir değişmeye sonuç vermekle) beraber, iktisatçılar fiyat esnekliğini pozitif olarak ifade ederler.

Talep esnekliği, tüketicilerin gelirlerinde yada mal fiyatlarında meydana gelen değişmeler karşısında verdikleri tepkilerin genel adıdır. Dört tip talep esnekliği bulunmaktadır:

• Nokta fiyat esnekliği: Bir malın talep edilen miktarının bu malın fiyatına karşı duyarlılığının ölçüsüdür. Diğer bir ifade ile tüketicilerin fiyat değişikliklerine gösterdikleri satın alma tepkisidir.
• Yay (Ark) esnekliği: Talep eğrisi üzerinde iki nokta arasında kalan bir yay parçasının ortalama esnekliğidir.
• Çapraz talep esnekliği: Bir malın fiyatında meydana gelen değişikliklerin başka bir malın talep miktarında yarattığı değişikliğin ölçüsüdür
• Talebin gelir esnekliği: Tüketicilerin gelirinde meydana gelen değişimlerin, talep miktarında nasıl bir değişiklik yarattığını gösteren orandır.

Talep esnekliği, bir malın fiyatındaki yüzde değişikliklerin, talep edilen mal miktarında ne oranda değişiklik yaratacağını göstermektedir. Tüketicilerin fiyatlardaki bu değişmelere vereceği tepkiler çeşitli faktörlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Buna göre talep esnekliğini etkileyen faktörler şu şekildedir:

 Malın İkame Derecesi: Ürünün ikamesi ne kadar güç ise esneklik o kadar düşük olacaktır.

• Piyasa tanımı: Dar anlamda tanımlanan piyasalarda esneklik, geniş piyasalara göre daha yüksektir.
• Fiyat Değişmelerinin Geçici ve Sürekli Olması: Fiyattaki değişme geçici ise esneklik büyük olacaktır.
• Malın Tatmin Ettiği İhtiyacın Niteliği (zorunlu ve lüks mal): Bir malın karşıladığı ihtiyaç zorunlu ve yaşamsal ise, talep esnekliği düşük olacaktır.
• Kısa ve Uzun Dönem Esneklik: İktisadi açıdan dönem ne kadar uzunsa esneklikte o kadar büyük olacaktır.

Arz esnekliği

Arz esnekliği ( talebin fiyat esnekliği gibi), fiyat değişiklikleri karşısında, arz edilen miktarda ortaya çıkan değişiklik şeklinde gösterilen tepkinin derecesini ölçer. Arz esnekliği de bir katsayı ile ifade edilir. Arz esneklik katsayısı, fiyattaki çok küçük bir değişiklik karşısında, arz edilen miktardaki yüzde değişikliğin, fiyattaki yüzde değişikliğe olan oranına eşittir.

Arz esnekliği, piyasa fiyatında meydana gelen değişikliklere üreticiler tarafından verilen üretim tepkisidir. Bu nedenle fiyatlarda bir değişme olduğunda, üreticilerin üretimi artırma yada azaltma tepkileri önünde bir engel yoksa ve hemen değişikliğe gidilebiliyorsa arz esnekliği yüksek olmaktadır. Bu nedenle,

 Tarım ürünlerinin üretimi zaman alacağı için genellikle arz esneklikleri düşük olan ürünlerdir.

• Teknolojinin ilerlemesi üretimi kolaylaştıracağı için arz esnekliğini arttırmaktadır.
• Çok kısa dönemde arz esnekliği sıfır iken, uzun dönemde esneklik birden büyük olmaktadır. Yani dönemin uzunluğu ile arz esnekliği arasında pozitif ilişki vardır.