AHMED FERİD (TEK)

7 Mart 1878 (Bursa) – 25 kasım 1971 (İstanbul)

7 Mart 1878 tarihinde Bursa’da doğdu. Babası İstanbullu Mustafa Reşit Bey, büyük babası kadı Asım Efendi’dir.

Harp okulundan 1896 yılında piyade asteğmen rütbesi ile mezun oldu. Arkadaşı Yusuf Akçura’yı koruduğu için 102 gün Taşkışla’da mahkûm olduktan sonra İstanbul’dan Fizan’a sürüldü.1897 İstanbul’dan Trablusgarp’a vardı; onları Fizan’a götürecek yol parası temin edilemediğinden Trablusgarp’ta hapsedildiler.

1898 yılında affedildi ve rütbesi iade edildi. Yusuf Akçura ile birlikte 1900 yılında Trablusgarp kıyılarından bir kayığa binerek Tunus’a ve oradan Paris’e kaçtılar.

Fransa’da bir taraftan siyasi faaliyetlere devam ederken diğer taraftan Paris Siyasi İlimler Mektebi’ne (Ecole Libre des Sciences Politiques) 29 Haziran 1903 tarihinde okulu yedinci olarak ve onur ödülü alarak bitirdi. Öğrenci iken, 4 Şubat 1902 tarihinde toplanan I. Jön Türk Kongresi’ne katıldı.

Paris’e gelerek Versailles Lisesi’nde öğrenime başlamış olan Müfide Ferit ile 1907’de evlendi. Bu evlilikten 1914 yılında Emel Esin dünyaya geldi. Mısır yılları ve yurda dönüşü Düzenle 1903-1908 yılları arasında kesin olarak belli olmayan bir tarihte Kazan’a gitti ve arkadaşı Yusuf Akçura’yı ziyaret etti. Ziyaretinin ardından, Türkiye’ye dönemediği için Mısır’a yerleşti. Kahire’de yayınlanan Türk gazetesinde yazılar yazdı. II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine 1908 yılında İstanbul’a döndü. Şurayı Ümmet Gazetesi’nde yazılar yazdı.

Meclis-i Mebusan’a 18 Kasım 1909 tarihinde itibaren Meclis-i Mebusan’a mebus olarak girdi. 1912 seçimlerinde meclis dışında kaldı. I. Dünya Savaşı, o sürgünde bulunduğu sırada patlak verdi. İşgal yılları Düzenle Savaş sırasında bağımsızlığını kazanan Ukrayna’nın merkezi Kiev’e 1918 yılında başkonsolos tayin edildi.

Bir yıl sonra ülke Bolşevik işgaline uğrayınca İstanbul’a döndü. Bir süre Damat Ferit Paşa kabinesinde Bayındırlık Bakanı olarak görev yaptı ve Maliye Nezareti’ne vekâlet etti. Millî Meşrutiyet Fırkasındaki arkadaşlarıyla Millî Türk Fırkası adında yeni bir milliyetçi siyasi parti kurdu. 12 Ocak 1920 tarihinde toplanacak Son Osmanlı Meclis-i Mebusan’a tekrar Kütahya mebusu olarak girmek üzere seçimlerde aday oldu, İstanbul mebusu seçildi. Birkaç ay sonra meclis, işgal güçlerinin baskısıyla kapatılınca millî mücadelenin yürütüldüğü Ankara’ya geçti.

Millî Mücadele Yılları Düzenle 30 Mayıs 1920 tarihinde Ankara’ya geldi ve İstanbul mebusu olarak 1. TBMM’de yerini aldı. Birkaç ay sonra Maliye Bakanı oldu ancak bütçe görüşmelerinde çıkan bir anlaşmazlık sonucu diğer bakanlarla birlikte 16 Mayıs 1921 tarihinde istifa etti. 26 Ekim 1921 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından TBMM Paris temsilcisi olarak atandı, milletvekilliğinden izinli sayıldı.

1923 yılında Lozan görüşmelerine katıldı. 30 Ekim 1923 tarihinde İsmet Paşa tarafından kurulan ilk cumhuriyet kabinesinde yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Dâhiliye Vekili (İçişleri Bakanı) olarak yer aldı. Görevini, ikinci kabinede de sürdürdü.

Bakanlığı sırasında Cumhuriyet tarihinin ilk Köy Kanununu oluşturdu. O devir Anadolu’da yaygın olan eşkıyaya karşı mücadeleye girerek asayişi temin edebildi. Dâhiliye Vekilliği sırasında gerçekleştirdiği diğer önemli icraatı ise Yüz ellilikler listesini hazırlamış olmasıdır. Diplomatlık Yılları Düzenle 1925 yılından sonra tamamen Hariciyenin hizmetine girdi. 6 Mayıs 1925 tarihinde Londra’ya büyükelçi olarak atandı. Çeşitli Ülkelerde bu görevine devam etti.

1943 yılında emekliye ayrıldı. 25 Kasım 1971 tarihinde vefat etti.