Mehmet Ziya Gökalp

(23 Mart 1876, Diyarbakır – 25 Ekim 1924, İstanbul )

Aslen Suriye Türkmenlerinden vilayet evrak memuru Mehmet Tevfik Efendi ve Zeliha Pirinçcizade’nin çocuğu olarak 23 Mart 1876 yılında Diyarbakır’da doğmuştur.

İlkokula Diyarbakır’da başlayan Gökalp, 1886 yılında Askeri ortaokula ( Mekteb-i Rüştiyeyi Askeriyye) başladı. Okulun son sınıfında babasını kaybetti. İstanbul’da okuma talebi imkânsızlıklar nedeniyle bu isteği gerçekleşemedi.

Himaye eden amcasından, tasavvuf ilminin yanı sıra Arapça ve Farsçanın yanı sıra Fransızca öğrenmeye başladı.   

18 yaşında, maddi sıkıntılar ve aile baskısına dayanamayarak intihar teşebbüsünde bulundu. Zor bir operasyon sonrasında kurşun kafasından çıkarıldı.

1896 yılında İstanbul’a giderek Baytar Mektebine kaydını yaptırdı. İttihat Terakki Cemiyetine üye oldu. 1898 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi olmak ve muhalif yazılar okumak suçlamasıyla tutuklandı ve bir yıl cezaevinde yattı. Hapishane sonrasında Diyarbakır’a sürgün gönderilen Gökalp amcasının vasiyeti üzerine Vecihe hanımla evlendi.  

1908 yılına kadar farklı memuriyet işlerinde çalıştı. İkinci Meşrutiyet ilanında sonra İttihat ve Terakki Cemiyetinin Diyarbakır temsilciliğini açtı. 1909 Yılında Selanik’te yapılan  İttihat ve Terakki Cemiyeti kongresine Diyarbakır temsilcisi olarak katıldı.

1911 yılında “Altun Destanı” adlı yazıyı kaleme alarak, bütün Türklerin birleşerek çok güçlü bir devlet çatısında bir araya gelmesi hayalini anlatarak, Türk Milliyetçiliği fikir sisteminde yerini almaya başladı. 

1912 yılında İstanbul’a taşındı. Meclisi Mebusan heyetine Diyarbakır mebusu olarak girdi. İstanbul Üniversitesinde (Darülfünun) sosyoloji bölümü kurucusu ve profesörü oldu.  

Türk Ocağı kurucuları arasında yer alarak, Türk Ocağının dergisi olan “Türk Yurdu”nun yanı sıra Halka Doğru, İslâm Mecmuası, Millî Tetebbular Mecmuası, İktisadiyat Mecmuası, İçtimaiyat Mecmuası, Yeni Mecmua gibi dergilerde yazılar kaleme aldı.

Türk Milliyetçiliği fikir sisteminin en önemli kilometre taşlarından olan Kızıl Elma(1914) ve Türkleşmek, İslamlaşmak ve Muasırlaşmak (1918) adlı yapıtları yayınlandı.

1919 yılında İstanbul’u işgal eden İngilizler tarafından tutuklandı. Ermeni soykırım iddiaları nedeniyle işgal kuvvetleri mahkemelerince yargılandı ve Malta’ ya sürgün edildi.2 sene süren sürgün sonrasında İstanbul’a sonrasında Diyarbakır’a geri döndü.

1923 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün davetiyle Ankara’ya gelen Gökalp, ikinci dönem Diyarbakır Mebusu olarak seçildi.

Rahatsızlığı nedeniyle Ankara’dan İstanbul’a geçen Gökalp 25 Ekim 1924 günü hayata gözlerini yumdu.

Eserleri

• Limmi ve Malta Mektupları
• Kızıl Elma
• Türk Medeniyet tarihi
• Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak
• Türkçülüğün Esasları
• Yeni Hayat
• Türk Töresi
• Doğru Yol
• Altın Destan
• Türk Töresi
• Altın Işık
• Hars ve Medeniyet