KATİP ÇELEBİ

Katip Çelebi, Osmanlı döneminin en önemli bilginlerinden biridir. Tarih, coğrafya, edebiyat, din ve felsefe alanlarında eserler vermiş, bilimsel araştırmalara katkıda bulunmuş ve kültürel mirası korumaya çalışmıştır. 

Katip Çelebi’nin doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Bazı kaynaklara göre 1609, bazılarına göre ise 1611 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası, Osmanlı devletinin üst düzey memurlarından biri olan Mustafa Efendi’dir. Katip Çelebi, küçük yaşta babasını kaybetmiş, annesi ve dedesi tarafından yetiştirilmiştir. Eğitimine mahalle mektebinde başlamış, daha sonra medrese ve saray okullarında devam etmiştir. Özellikle Arapça, Farsça ve Türkçe’ye ilgi duymuş, bu dillerde pek çok eser okumuştur.

Katip Çelebi’nin mesleki hayatı ise askerlikle başlamıştır. 1631 yılında yeniçeri ocağına kaydolmuş, çeşitli seferlere katılmıştır. Bu seferler sırasında gördüğü yerleri ve olayları not etmiş, coğrafi bilgiler edinmiştir. 1640 yılında ise askerlikten ayrılmış, devlet hizmetine girmiştir. Saray kütüphanesinde çalışmış, padişah IV. Mehmet’in özel kâtipliğini yapmıştır. Bu görevi sırasında da pek çok kitap ve belgeyle tanışmış, arşiv çalışmaları yapmıştır.

Katip Çelebi’nin asıl ünü ise bilim adamı ve yazar olarak kazanmıştır. Kendisini sürekli geliştirmeye çalışmış, zamanının önemli bilginleriyle iletişim kurmuş, onlardan faydalanmıştır. Kendi deyimiyle “bilginin sonu olmadığını” anlamış, ömrünün sonuna kadar araştırma yapmıştır. Eserlerini genellikle Türkçe yazmış, sade ve anlaşılır bir dil kullanmıştır. Eserlerinin çoğu ansiklopedik niteliktedir. Tarih, coğrafya, edebiyat, din ve felsefe gibi pek çok konuda bilgi vermektedir.

Katip Çelebi’nin en önemli eserlerinden bazıları şunlardır:

– Cihannüma: Dünyanın coğrafi yapısı, iklimi, bitki örtüsü, hayvanları, ülkeleri ve halkları hakkında bilgiler içeren bir coğrafya kitabıdır. Katip Çelebi bu eserinde hem kendi gözlemlerini hem de diğer kaynaklardan yararlanarak haritalar çizmiş, dünyanın şeklini ve büyüklüğünü hesaplamaya çalışmıştır.
– Keşfü’z-Zünun: İslam dünyasında yazılmış olan yaklaşık 15 bin kitabın adını, yazarını ve konusunu veren bir bibliyografya (kitap tanıtma) eseridir. Katip Çelebi bu eserinde hem kendi kütüphanesindeki hem de başka kütüphanelerdeki kitapları incelemiş, onları konularına göre sınıflandırmıştır.
– Fezleke: Osmanlı tarihinin başlangıcından 1640 yılına kadar olan bölümünü anlatan bir tarih kitabıdır. Katip Çelebi bu eserinde hem kronolojik hem de tematik bir yaklaşım sergilemiş, Osmanlı devletinin kuruluşu, gelişimi, yönetimi, kültürü, sanatı ve bilimi hakkında bilgiler vermiştir.
– Takvimü’t-Tevarih: Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan 1659 yılına kadar olan tarihini kronolojik olarak veren bir takvimdir.
– Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar: Osmanlı denizcilik tarihini anlatan bir eserdir.
– Mizanü’l-Hak fi İhtiyari’l-Ahak: Dinî konularda farklı görüşleri tartışan bir eserdir.