KARS İSLAM ŞURASI / KARS MİLLİ ŞURASI

Yazan : Prof. Dr. Selçuk URAL

Türk ordusunun 1914 sınırına çekileceğinin duyulması Kars’ta büyük heyecana yol açtı. Türk ahali Ermeni kıyımına maruz kalmamak için, Wilson Prensiplerine dayalı bağımsız bir teşkilat kurmaya karar verdi [1]. Şura, 5 Kasım 1918’de Piroğlu Fahrettin (Erdoğan) Bey’in başkanlığında Ali Rıza (Ataman), Haliloğlu Muhlis, Orenburglu Mamiloğlu, Tevhiddin Bey ve Kepenekçi Emin Ağa tarafından Kars İslam Şurası kuruldu. Şura yöneticileri sancakta teşkilatlanmak üzere 15 Kasım 1918’de 1. Kars Kongresi’ni, 30 Kasım-2 Aralık 1918 tarihleri arasında ise 2. Kars Kongresi’ni gerçekleştirdi. Kongreler, teşkilatlanmayı hızlandırıp kuvvetlendirirken, aynı zamanda hareketin tabana yayılmasına da imkan tanıdı [2].

Teşkilatlanma faaliyetleri halkın bilgi yoluyla bilinçlendirilmesine bağlı olduğundan Batum’da yayımlanan Sada-yı Millet, hareketin sesi ve resmi yayın organı haline getirildi. Buna Erzurum’da çıkarılan Albayrak [3] ve Trabzon’da çıkarılan İstikbal gazeteleri de destek verdi [4].

İngiliz-Ermeni-Gürcü ittifakının planları, teşkilatları birleşmeye zorluyordu. Esasında birleşmeye yönelik ilk adımın Ardahan’da atılması, Kars Şurası’nın işini kolaylaştırırken sancak gerçekleştirilen kongrelerde merkezi hükümet yolundaki yürüyüşü hızlandırdı. 17/18 Ocak 1919’da Kars’ta son ve büyük kongre gerçekleştirildi. Kongrede şuralar, hükümet çatısı altında birleşerek teşkilatlanma faaliyetlerini zirveye taşıdı [5.] Hükümet başkanlığına Cihangirzâde İbrahim Aydın Bey seçildi19. Aynı gün 18 maddelik Teşkilat-ı Esasiye kanunu kabul edilerek, devlet olmanın şartları yerine getirildi [5]

DİPNOTLAR:

Gökdemir, a.g.e, s.45-62. Aras Türk Hükümeti’nin çalışmaları hakkında geniş bilgi için bkz. İbrahim Ethem Atnur, Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan (1918-1921), Erzurum 2001, s.87-135.
Tunaya, a.g.e, s.487.
Şerafettin Turan “Kurtuluş Savaşında Kongreler”, Cumhuriyetin 50.Yıldönümü Semineri, Ankara 1975, s.148; (Gökdemir, a.g.e, s.65; Esin Dayı, Elviye-i Selâse’de Milli Teşkilatlanma, s.91).
Geniş bilgi için bkz: Ömer Sami Coşar, Milli Mücadele Basını, İstanbul 1946, s.191-201; Dursun Ali Akbulut, Albayrak Olayı, Erzurum 1991, s.3-7; Cevat Dursunoğlu, Milli Mücadelede Erzurum, İstanbul 1998; Süleyman Necati Güneri, Hatıra Defteri, Haz: Ali Birinci, İstanbul 1999.
Geniş bilgi için bkz: Coşar, a.g.e, s.213-225; Sabahattin Özel, Milli Mücadelede Trabzon, Ankara 1991, s.54-55.
Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti bölgesinde hükümet formu ve hükümranlık alanı ve etkisi itibariyle Heyeti Temsiliye’nin İstanbul’un işgalinden sonra elde ettiği kuvvet ve etkiye denk bir konumu temsil ediyordu. Tunaya, a.g.e, s.488.
Cenubî Garbi Kafkas Hükümeti üyeleri şu isimlerden oluşuyordu: Hükümet Reisi Cihangiroğlu İbrahim Aydın Bey, Dahiliye Nazırı Ali Rıza Bey, Hariciye Nazırı Piroğlu Fahreddin (Erdoğan) Bey, Harbiye Nazırı Cihangiroğlu Hasan Han Bey, Adliye Nazırı Ağabababegoğlu Abbas Ali Bey, Maarif Nazırı Mihail Adneyanot/Andırya, Maliye Nazırı Hudabadbegoğlu Mehmet Bey, Nafia Nazırı Mühendis Mehmet Bey, İaşe Nazırı Hasanbegoğlu Mehmed Bey, Ziraat, Ticaret, Orman Nazırı Aliekber Kazım Bey idi. Posta ve Telgraf Umum Müdürlüğüne Arlof , Demiryolları Umum Müdürlüğüne Karaçantalı Hacıoğlu Mehmed Bey ve Polis Umum Müdürlüğüne ise Mamiloğlu Tevhiddin Bey atanmıştı. Fahrettin Kırzıoğlu, Cihângiroğlu İbrahim Aydın (1874-1948)’daki MilliMücadele’de Kars ve Atatürk İle İlgili Belgeler, s.128; Dayı, a.g.e, s.102; Gökdemir, a.g.e, s. .90.
Bağımsızlık 25 Mart 1919’da Milli Meclis’te kabul edildi ve 27 Mart’ta ilan edildi. Devletin sınırları içerisinde 1.738.478 kişi yaşamaktaydı. Bunların 1.534.824’ni Türk ve Müslüman, geriye kalan 227.324 kişi Rus, Rum, Malakan ve Ermeni azınlığa mensuptu. Bu rakamlara göre gayri müslimler genel nüfusun ancak % 15’ni meydana getiriyordu. Yavuz Aslan, “Demokrat Cenub-i Garbi Kafkas Cumhuriyeti”, Toplumsal Tarih, Sayı:67 (1999), s.39; Gökdemir, a.g.e, s.102.

KAYNAK

Ural, P . “MİLLİ MÜCADELENİN BAŞLARINDA DOĞU’DA MİLLİ TEŞKİLATLANMA VE HUSUSİYETLERİ / EAST AT THE BEGINNING OF THE TURKISH NATIONAL STRUGGLE: National Patriotic Organizations and Their Characteristics” . Karadeniz İncelemeleri Dergisi 13 (2012 ): 59-80 <https://dergipark.org.tr/tr/pub/kid/issue/10136/124648>

Reklam (#YSR)