Çaka Beyliği
Çaka Bey[A] veya Çağa Bey[1][2] (Yunanca: Τζαχάς – Cahas; ö. 1092), 1071’deki Malazgirt Meydan Muharebesi’nin hemen sonrasında Selçukluların Anadolu coğrafyasına yayıldıkları dönemde Smyrna (günümüzde İzmir) merkezli bağımsız bir beylik kuran ve yöneten 11. yüzyıl Selçuklu komutanı ve denizcisidir. Türk tarihinin ilk donanmasını oluşturduğu için tarihteki ilk Türk amirali olarak kabul edilmektedir.[1]
1071 yılı sonrasında Anadolu’ya yapılan Selçuklu akınlarına katılan ve 1078 civarında Bizans İmparatorluğu’na esir düşen Çaka Bey, İmparator III. Nikiforos’in dikkatini çekerek protonobilissimus unvanıyla saraya alındı. 1081’de imparatorluğa I. Aleksios geçince kendisine verilen unvan ve ayrıcalıkların geri alınması sebebiyle saraydan ayrıldı. Aynı yıl, İzmir tarihindeki ilk Türk hâkimiyetini sağladı. Bir müddet sonra sınırlarını genişleterek bazı Ege adaları ile Ege kıyı şeridindeki bazı şehirlerde hâkimiyet kurdu. 1092 yılı civarında, günümüzde Çanakkale’de yer alan Abidos’u kuşattı, fakat Bizans İmparatoru I. Aleksios’un Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan’ı kışkırtması üzerine Kılıç Arslan tarafından öldürüldü (kuşatma başarısızlıkla sonuçlandı).
Beylik öncesi dönem
1071 yılında Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında Bizans İmparatoru Romen Diyojen esir düşmüş, Anadolu’da Türkmen boyları tarafından kurulan beylikler ortaya çıkmıştı.[1] 1080 yılında, Sivas merkezli olarak kurulan Danişmendliler Beyliği’nin kurucusu Danişmend Gazi’ye bağlı bir bey olarak, Batı’daki Bizans topraklarına düzenlenen akınlara katılan Oğuzların Çavuldur boyuna mensup Çaka Bey, 1078 yılı civarındaki akınların birinde Bizans’a esir düştü.[1] Başkent Konstantinopolis’e (günümüzde İstanbul) götürülmesini takiben İmparator III. Nikiforos’un dikkatini çekerek saraya alındı ve kendisine protonobilissimus unvanı verildi.[2] Burada Yunanca da öğrenerek diğer bazı Türk esirler gibi sarayda iyi mevkilere yükseldi.[1] 1081 yılında tahta İmparator I. Aleksios geçince kendisine verilen unvan ve ayrıcalıklar geri alındı ve saraydan ayrılarak Anadolu’daki Türkmenlerin arasına döndü.[1][3]
Beyliğin kurulması ve gelişimi
Gücünü artırdıktan sonra kendisine imparator unvanı veren ve Bizans İmparatorluğu’nun başkenti Konstantinopolis’i kuşatma amacı güden Çaka Bey; bu doğrultuda, imparatorluğun doğusunda yer alan Türk boyu Peçenekler ile temasa geçti.[5][6][9] Öte yandan bir başka Türk boyu Kıpçaklar ile anlaşan İmparator I. Aleksios, 29 Nisan 1091 tarihinde, kadın ve çocuklar da dâhil olmak üzere Peçenekleri kılıçtan geçirdi ve bu tehlikeyi ortadan kaldırdı.[5][6] Hemen sonrasında ise Nicaea’da (günümüzde İznik) tahta geçen Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan ile ilişki kurdu.[13] Diğer taraftan Çaka Bey de kızını I. Kılıç Arslan ile evlendirmişti.[13]
1092 yılında I. Aleksios, Konstantinos Dalassenos yönetimindeki donanma ile İoannis Dukas komutasındaki kara ordusunu Çaka Bey’in üzerine gönderdi.[14] Bizans kuvvetleri Çaka Bey’in kardeşi Yalvaç’ın yönetimindeki Lesbos’u kuşatırken; Çaka Bey ise donanmasıyla birlikte ada açıklarında mevzilenmişti.[13][14] Üç ay kadar süren mücadeleler sonrasında Çaka Bey, Smyrna’ya serbest dönebilme şartıyla adayı terk etti.[14] Hemen ardından Bizans donanması Samos’u da geri alarak Konstantinopolis’e döndü.[13] Bir müddet sonra, Bizans donanmasının Girit ve Kıbrıs’taki isyanlarla uğraşmasını fırsat bilen Çaka Bey, Ege adaları üzerinde yeniden hakimiyet kurdu ve Çanakkale Boğazı’da kadar Batı Anadolu’yu kontrolü altına aldı.[13] Aynı yıl içerisinde Adramytteion’u (günümüzde Edremit) ele geçirmesinin ardından, Abidos’u (günümüzde Nara Burnu, Çanakkale) kuşattı.[13] Bunun üzerine I. Aleksios, Çaka Bey’in hem Bizans hem de Selçuklular için bir tehlike olduğunu savunarak I. Kılıç Arslan ile Çaka Bey’e karşı bir ittifak kurdu.[13] Abidos kuşatması esnasında Bizans donanması denizden, Selçuklu ordusu ise karadan Çaka Bey’e karşı harekete geçti. İki devlet arasındaki ittifaktan haberi olmayan Çaka Bey, I. Kılıç Arslan ile bir görüşme talep etti. Kendisini merasimle karşılayan I. Kılıç Arslan, verilen ziyafet sırasında kılıcını çekerek Çaka Bey’i öldürdü.[13]
Ölümü sonrası
Çaka Bey’in ölümünün ardından I Aleksios, I. Kılıç Arslan’ı Nicaea’dan çıkarmak ve olası Türk saldırılarını püskürtmek için Avrupa’daki Hıristiyan devletleri harekete geçirdi ve Birinci Haçlı Seferi’nin başlamasını sağladı. 1097 yılında şehri ele geçiren Haçlılar, burayı Bizans’a teslim etti.[13] Anadolu’nun içlerine doğru ilerleyen Haçlılar Dorlion’da (günümüzde Eskişehir) yapılan muharebede Selçukluları mağlup ederken, Smyrna’ya saldıran Bizans kuvvetleri de şehri karadan ve denizden kuşattı. Buradaki Türk kumandan şehri teslim etmesine rağmen, 1097 yazında 10.000 kadar Türk kılıçtan geçirildi.[13] Bir başka Türk beyi Tanrıvermiş’in elinde bulunan Ephesos’u da teslim alan Bizans ordusu, esir edilen yaklaşık 2.000 Türk’ü adalara dağıttı.[13]
Çaka Bey’in Türkmenleri ise önce Polybotum (günümüzde Bolvadin), sonrasında ise Filadelfiya (günümüzde Alaşehir) civarına çekildi. Filadelfiya’nın da Bizans tarafından alınmasının ardından ise bu Türkmenler daha da doğuya, Gerede civarına kadar geriledi.[13]
Kültürel Mirası
1976’da, Yavuz Bahadıroğlu’nun yazdığı ve Çaka Bey’in hayatını romanlaştırdığı Çaka Bey adlı kitabı piyasaya sürüldü.[23] 2005’te ise Mehmet Dikici’nin aynı adlı bir romanı, Akçağ Yayınları’ndan yayımlandı.[24]
Notlar
- A. ^ Aleksiad’da Cahas olarak geçen bu şahsın adının Türkçe uyarlaması olan “Çaka”, herhangi tarihî belgede geçmemektedir. Çaka adı, Akdes Nimet Kurat’ın 1936’da yayımlanan Çaka Bey: İzmir ve Civarındaki Adaların ilk Türk Beyi (M.S. 1081 – 1096) adlı eserinde kullanıldıktan sonra, özellikle Türkiye’de yayılmıştır.[25]
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e f g h İnalcık, Halil; sf. 52
- ^ a b Kurat, Akdes Nimet; sf. 21
- ^ Kurat, Akdes Nimet; sf. 24
- ^ a b c d e f Kommena, Anna; sf. 183
- ^ a b c Ayönü, Yusuf (2009). “İzmir’de Türk hâkimiyetinin başlaması”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. İzmir, 1. sayı, s. sf. 4-5. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ a b c d e f g İnalcık, Halil; sf. 53
- ^ Argenti, Philip Pandely (1958). The Occupation of Chios by the Genoese and Their Administration of the Island, 1346-1566. University of California Press. ss. sf. 14.
- ^ a b Kurat, Akdes Nimet; sf. 28
- ^ a b c Finlay, George; sf. 112
- ^ Bostan, İdris; Özbaran, Salih; Arıkan, Zeki; Sancar, Lütfü (2009). Türk Denizcilik Tarihi. Boyut Yayıncılık. ss. sf. 52. ISBN 9754095469.
- ^ Kommena, Anna; sf. 184-185
- ^ Kurat, Akdes Nimet; sf. 38
- ^ a b c d e f g h i j k l İnalcık, Halil; sf. 54
- ^ a b c Kurat, Akdes Nimet; sf. 44-45
- ^ “Çeşme Belediyesi-Mahalleler”. YerelNET. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013.
- ^ “Çeşme’ye Türk Denizci Çakabey Anıtı”. VatanBir. 12 Ağustos 2008. 25 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2013.
- ^ Şahin, Serkan (28 Ekim 2013). “İstanbul Deniz Müzesi”. 3nokta. 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2013.
- ^ “Deniz Müzesi 4 Ekim’de açılıyor!”. Haberturk.com. 20 Eylül 2013. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2013.
- ^ “Okullar ve diğer kurumlar”. Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı. Erişim tarihi: 26 Ocak 2013.
- ^ “Tarihçe”. Özel Çakabey Okulları resmî sitesi. 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2013.
- ^ “Deniz Otobüsleri”. İstanbul Deniz Otobüsleri. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.
- ^ “‘Çakabey’ sefere başladı”. İzdeniz. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ Keskin, Serkan (2008). “Romanlarla tarih eğitimi ve öğretimi”. Selçuk ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Ana Bilim Dalı Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bilim Dalı. Konya. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ “Çaka Bey”. Gebze Kitap Fuarı resmî sitesi. 30 Ocak 2013 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.
- ^ “Tarih Dergisi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. İbrahim Horoz Basımevi, 20. cilt, s. sf. 56. 1983.
- Genel
- İnalcık, Halil (Ocak 2013 ). “Çaka Bey-İzmir Beyliği, 1081-1092”. NTV Tarih, 48. sayı. Tarih değerini gözden geçirin:
|=
(yardım) - Komnena, Anna (1928). The Alexiad of the Princess Anna Comnena: Being the History of the Reign of Her Father, Alexius I, Emperor of the Romans, 1081-1118 A.D. (İngilizce). Taylor & Francis.
- Finlay, George (1854). History of the Byzantine and Greek Empires from DCCXVI to MCCCCLIII (İngilizce). I. cilt. William Blackwood & Sons.
- Kurat, Akdes Nimet (1966). Çaka Bey: İzmir ve Civarındaki Adaların ilk Türk Beyi (M.S. 1081 – 1096) (3. baskı bas.). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.