1939-1945 YILLARI ARASI SAVAŞ EKONOMİSİ
1939 yılında II. Dünya Savaşı’nın başlaması nedeniyle Türkiye’de savaş ekonomisi önlemleri alınması nedeniyle ekonomide ciddi bir durgunluk dönemine girilmiştir. Bu dönemde;
- Silah altındaki asker sayısının artırılması ve savaşa hazır tutulması savunma harcamalarını olağanüstü boyutlarda yükseltmiştir.
- Harcamaları karşılamada vergi gelirleri ve borçlanma yeterli kalmayınca TCMB kaynaklarına başvurulmuştur. Artan emisyonla birlikte enflasyon da hızlanmıştır.
- Çalışabilir nüfusun büyük bir bölümünün askere alınmasıyla birlikte üretimde düşüşler yaşanmıştır. Üretimde azalma devlet gelirlerinde de azalmaya neden olmuştur.
- Savaş ekonomisi dış ticaretin aksamasına hatta büyük ölçüde tükenmesine sebep olmuştur.
Üretimde meydana gelen durgunluk nedeniyle kıtlıklar ve fiyat artışları yaşanmaya başlamıştır. Buna önlem olarak 1940 yılında Milli Korunma Kanunu’nu çıkarmıştır. Devlet bu kanunla üretim ve tüketimi bir ölçüde düzenlemeye ve denetlemeye çalışmıştır. Bu kanunla devletin ekonomideki kontrol ve denetimleri artmış, piyasa mekanizması içindeki fiyat hareketleri engellenmiştir. Milli Korunma Kanunu’na dayanılarak:
- Çalışma saatleri uzatılmış, ücretler baskı altında tutulmuştur.
- Devlete, özel işletmelere geçici el koyma hakkı verilmiştir.
- İhracat ve ithalat ürünleri üzerinde fiyat saptaması devlete verilmiştir.
- Tarım ürünlerine düşük fiyatlı el koyma ve dağıtım
Bu dönemde gerçekleştirilen Varlık Vergisi (1942), Toprak Mahsulleri Vergisi (1943), Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu (1945) gibi uygulamalara duyulan tepkiler, “devletçilik” anlayışının bitmesine neden olmuştur.
