KIZILDERİLİ KADIN SAVAŞÇI “LOZEN”

Oturan Boğa (Lakota), Tecumseh (Shawnee) ve Geronimo (Apache) gibi Kızılderili savaşçılar, Yerli topraklarının savunucuları olarak bilinen en önemli isimlerdendir. Avrupa istilasına karşı cesur direnişleri, Kızılderili kültürel yaşamının ve medeniyetinin hayatta kalmasını sağlanmasına yardımcı olan en önemli yerel kahramanlardır.

Bu isimlere ek olarak daha az bilinen bir Apaçi (Nde) savaşçısı olan Lozen’di.

Apaçi tarihindeki çalkantılı bir dönemde cesareti, askeri hünerleri ve halkının güvenliğine olan bağlılığıyla tanınan Lozen, 30 yıl boyunca Meksika ve Amerikan güçlerine karşı savaşarak düşmanları tarafından “Apache Joan of Arc” lakabını kazanan bir savaşçı şaman ve insancıldı.

Lozen, bir erkek savaşçı gibi ata binip ateş edebiliyordu. Bu özelliklerine ek olarak şaman özellikleri sayesinde çevresinde güçlü bir itibarı vardı. Ünlü Apaçi Şefi Geronimo’nun güvenilir bir müttefiki ve Apaçi Şefi Victorio’nun kız kardeşiydi. Bu adamlar tarihçiler tarafından daha iyi bilinmesine rağmen, Lozen bugün halkı için bir efsane olmaya devam ediyor.

Victorio bir keresinde kız kardeşi için “Lozen benim sağ elimdir. Bir erkek olarak güçlü, çoğundan daha cesur ve stratejide kurnaz biridir. O, halkı için bir kalkandır.”  demişti.

LOZEN’İN İLK YILLARI

Lozen, 1840 civarında New Mexico’daki Ojo Caliente yakınlarındaki Chihenne Apaçi grubunda doğdu. O zamanlar, şu anda kuzey Meksika, doğu Arizona ve güneybatı New Mexico’da bulunan Apacheria olarak bilinen geniş bir alana yayılmış en az yedi Apaçi grubu ve çok sayıda klan vardı.

Doğu Chiricahua veya “kırmızı boya insanları” olarak da bilinen Chihenne grubu, törenler sırasında yüzlerine giyilen kırmızı kil bantlarıyla bilinmekteydi. Baskınlarla tanınan Apaçi çeteleri genellikle birbirleriyle savaşırdı ve her zaman hareket halinde olan göçebe bir topluluktu.  

Lozen’in “usta at hırsızı” anlamına gelen adı, onun düşman hatlarının arkasına fark edilmeden gizlice girmesini, atları toplayıp onları çalmasını sağlayan becerisi dolayısıyla verilmişti. Kendini fark ettirmeden düşman hatlarına sızması ve cesareti, neredeyse sürekli bir çatışma döneminde değerli nitelikler haline gelecekti. Lozen hayatının ilk yıllarında ebedi düşmanları olan Meksikalı askerler ve kafa derisi avcılarıyla savaşmaya başladı. Sonrasında ise bölgenin 1849 senesinde Amerikalılar tarafından ilhakı sonrasında onlarla savaşmaya devam etti. 

SAVAŞÇI BİR KADIN

Apaçi Yaratılış hikayesinin merkezinde “Beyaz Boyalı Kadın” adlı bir tanrı bulunan anaerkil bir kültürün içine doğan Lozen, genç yaşta kadınların toplumu için önemli bir rol oynadığını fark etmişti.

Apaçi kadınları erkekleri savaşa gittiklerinde yanlarında olmasalar dahi savaşçı niteliklerini ön plana çıkararak çocuklarını ve yaşam alanlarını korumaktan çekinmiyordu. 

1848’de New Mexico, Hidalgo Antlaşması uyarınca ABD’nin bir bölgesi oldu. O yıl Kaliforniya’da bir altına hücum ile Apacheria üzerinden madencilerin akışını sağladı. Lozen 12 yaşındayken, tek başına dağlara çıktığı ve sözlü tarihe göre düşmanları bulmak için doğaüstü bir güç kazandığı ergenlik ayinlerinden geçti. Geronimo’nun torunu Harlyn Geronimo, Lozen’in ellerini kaldırıp kollarındaki damarlar koyu maviye dönene ve düşmanın yaklaşacağı yönü gösterene kadar daire çizerek yürüdüğünü söylemektedir.

APAÇİ SAVAŞLARINDA LOZEN’İN ROLÜ

1861’de Chokonen Chiricahua Şefi Cochise, yanlışlıkla beyaz bir yerleşimciyi öldürmekle suçlandı ve ABD’yi ve çeşitli Apaçi uluslarını 24 yıl boyunca çatışmaya sokacak bir dizi çatışmanın fitilini ateşledi. 1862’de Cochise ve başka bir şef, 200 savaşçıyla Apache Geçidi’nde savaşa gitti. Ancak ABD süvari ibrliği tarafından geri çekilmeye zorlandı ve obüs topları tarafından dağıtıldı.

Lozen, Apaçi Geçidi’nde Cochise ile beraber savaştı. Büyük savaşçılar konseyinde bir savaşçı olarak karşılandı ve yıllarca kardeşi Victorio ile anavatanları için verilen mücadelede beraber oldu. Lozen muhtemelen Fort Craig’de ok ve yaylarla donanmış Apaçilerin askerlerden atları aldığı bir at baskınına karışmıştı. 1869’da Ojo Caliente’de bir birliktelik oluşturmak için bir toplantı için Victorio ve diğer Apaçi liderlerine katıldı. Sonra Arizona’daki San Carlos Reservation’da daha sert koşullara göç etmek zorunda kaldı.

1877’de Victorio, Lozen ve diğer savaşçı Chihenne, San Carlos’tan esir olmamak için kaçmak zorunda kaldılar. Lozen daha sonra bir grup kadın ve çocuğa eşlik ederek, onlarla azgın Rio Grande nehri boyunca Meksika’ya kadar götürdü. Çocuk ve kadınlardan oluşan bu topluluğu güvenli yerlere götürdükten sonra mücadelesini devam ettirmek için savaşa geri döndü.

Bu göç sırasında Lozen efsanesini güçlendiren bir olay gerçekleşti. Göç sırasında hamile bir kadın topluluğun arkasında kaldı. Lozen onun yanına geldi ve  bir tüfek, bir fişek kayışı, bir bıçak ve üç günlük yiyecek olmasına rağmen kadını ve doğumuna yardım ettiği bebeği ailesine yetiştirdi. Bu sıra uzun boynuzlu bir ineği öldürüp doğradı ve yolculukları için iki atı ele geçirdi.

Victorio, birçok Apaçi’ni de öldürüleceği Tres Castillos’ta pusuya düşürüldü ve intihar ederek öldü.

Birçok kişiye göre şayet Lozen orada olsaydı, Victorio asla pusuya düşürülmeyecekti.

LOZEN VE GERONİMO

Victorio’nun ölümünden sonra Lozen, Geronimo ile birlikte mücadelesine devam etti. 1882’de, San Carlos’tan 600 kişiyi serbest bırakan bir baskında ona katıldı ve 1885’te son kaçışı sırasında onu tekrar destekledi. Geronimo 1886 senesinde diğer Apaçi ve Kızılderililerin can güvenliği garantisi karşılığında teslim oldu. Dahteste adında başka bir kadın savaşçı ile birlikte Lozen2de bu teslim şartları çerçevesinde esir edildiler. 

Lozen, Geronimo ve diğerleri daha sonra Florida hapishanelerine götürüldü. Alabama’da 50 yaşında tüberkülozdan öldü. Bazı akrabaları batıya geri döndü.

Onun anısı ve ait olduğu gelenek halen Apaçi topluluğu tarafından yaşatılmaya devam etmektedir.