Olmek uygarlığı, Mezoamerikan medeniyetleri içerisinde büyüklük ve önem bakımından ilk topluluktu. Soconusco’da ki ilerici bir gelişmenin ardından, günümüz Meksika eyaletleri Veracruz ve Tabasco’nun tropikal ovalarını işgal ettiler. Olmeklerin kısmen komşu Mokaya veya Mixe-Zoque kültürlerinden türediği tahmin edilmektedir.

Mö önce 2500lü yıllardan beri gelişen kültür sonrasında MÖ 1600-1500’de, güneydoğu Veracruz’daki sahile yakın San Lorenzo Tenochtitlán bölgesinde merkezlenen erken Olmek kültürü ortaya çıktı. ^[1]

Olmekler ilk Mezoamerikan uygarlığıydı ve sonraki uygarlıkların temellerinin çoğunu attılar.^[2] Diğer ilklerin yanı sıra, Olmek kültürü diğer Mezoamerikan kültürlerine de yansıyan bir ritüel olarak; insan kurban etme ve Mezoamerikan futbolunun kökeni bu kültürden gelmektedir. Bu özellikler Mezoamerikan toplumlarının ayırt eden en büyük tarihsel işaretler olarak bilinmektedir.

Olmeklerin şu anda en tanıdık yönü, sanat eserleri, özellikle de uygun şekilde adlandırılan “devasa kafalar”dır.^[3] Olmek uygarlığı ilk olarak 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Kolomb öncesi sanat pazarında koleksiyonerlerin satın aldığı eserler aracılığıyla tanımlandı. Olmek sanat eserleri, antik Amerika’nın en çarpıcı eserleri arasında kabul edilir. ^[4] 

 

ETİMOLOJİ  

‘Olmec’ adı, Olmekler için Nahuatl  kelimesinden gelir: Ōlmēcatl (tekil)  veya Ōlmēcah (çoğul). Bu kelime iki kelimeden oluşur ōlli “doğal kauçuk” anlamına gelirve mēcatl, “insanlar” anlamına gelir, bu nedenle kelime “kauçuk insanlar” anlamına gelir.^[5][6] Kauçuk, eski Mezoamerikan top oyununun önemli bir parçasıydı.

 

 

GENEL BAKIŞ 

Olmek medeniyetinin merkezi Meksika Körfezi yakınlarında ki Soconusco, Veracruz’dur. Bu alan, alçak tepeler, sırtlar ve volkanlar tarafından noktalanan bataklık ovalarla karakterizedir. Sierra de los Tuxtlas Meksika’nın Körfezi boyunca kuzey keskin yükselir. Olmekler bu bölgede, San Lorenzo Tenochtitlán, La Venta, Tres Zapotes ve Laguna de los Cerros’ta kalıcı şehir-tapınak kompleksleri inşa etti. Bu bölgede, ilk Mezoamerikan uygarlığı ortaya çıktı ve MÖ 1400-400 yılları arsında  hüküm sürdü.^[7]

KÖKENLER 

Olmek uygarlığının başlangıcı geleneksel olarak MÖ 1400 ile 1200 arasına yerleştirilmiştir. Olmek’in geçmiş buluntuları, topluca San Lorenzo Tenochtitlán olarak bilinen üçlü arkeolojik alanların yakınındaki El Manatí tapınağında ritüel olarak biriktirilmiş olmakla beraber bazı kalıntılar bu tarihi en az MÖ 1600–1500’e geri taşımaktadır.^[8] Olmek yaşam bölgesinde ki erken kültürler, MÖ 5.600 ve 4.6002lü tarihlerde tarım toplumu olarak kendini göstermektedir ki bu kültürün devamı daha sonraki Olmek uygarlığının aynı temel gıda ürünlerini ve teknolojilerini paylaştı.^[9]

Bugün Olmek olarak adlandırılan kültür, ilk olarak, MÖ 1400 civarında belirgin Olmek özelliklerinin meydana geldiği San Lorenzo Tenochtitlán’da ortaya çıktı. Medeniyetin yükselişine, iyi sulanmış alüvyonlu toprağın yerel ekolojisi ve Coatzacoalcos nehir havzasının sağladığı ulaşım ağı yardımcı oldu.

Bu çevre, Nil, İndus ve Sarı Nehir vadileri ve Mezopotamya gibi eski medeniyet havzaları ile ortak özelliklere sahiptir.

Bu son derece üretken ortam, yoğun bir şekilde yoğunlaşmış bir nüfusu teşvik etti ve bu da elit bir sınıfın yükselişini tetikledi.^[10] Seçkin sınıf, Olmek kültürünü tanımlayan sembolik ve sofistike lüks eserlerin üretimi için talep yarattı.^[11] Bu lüks eserlerin çoğu, uzak yerlerden gelen yeşim, obsidiyen ve manyetit gibi malzemelerden yapılmıştır ve erken Olmek seçkinlerinin Mesoamerica’da 200 ile 400 km’lik geniş bir ticaret ağına erişimi olduğunu göstermektedir. ^[12][13]  .^[14]

Guerrero eyaleti ve özellikle erken dönem Mezcala kültürü, Olmek kültürünün erken tarihinde önemli bir rol oynamış gibi görünmektedir. Olmek tarzı eserler, Guerrero’nun bazı bölgelerinde Veracruz-Tabasco bölgesinden daha erken ortaya çıkma eğilimindedir. Özellikle, Guerrero’daki Amuco-Abelino bölgesinden ilgili nesneler, MÖ 1530 kadar erken tarihler ortaya koymaktadır.^[15] şehir Teopantecuanitlan Guerrero da bu konuda önemlidir.

La Venta 

İlk Olmek merkezi olan San Lorenzo, MÖ 900 civarında, La Venta’nın öne çıktığı sıralarda neredeyse tamamen terk edildi.^[16] Birçok San Lorenzo anıtının toptan yıkımı da MÖ 950’lerde ki bu bir iç ayaklanmayı veya daha az olası bir şekilde bir istilayı göstermektedir.^[17] Bununla birlikte, en son düşünce, Olmek merkezlerindeki bu değişimden, bazı önemli nehirlerin yön değiştirmesiyle çevresel değişikliklerin sorumlu olabileceği yönündedir.^[18]

Her halükarda, San Lorenzo’nun düşüşünü takiben La Venta, MÖ 900’den MÖ 400 civarında terkedilmesine kadar süren en önemli Olmek merkezi haline geldi.^[19] La Venta, Olmek kültürel geleneklerini muhteşem güç ve zenginlik gösterileriyle sürdürdü. Büyük Piramit zamanının büyük Mezoamerikan yapıydı. Bugün bile, 2500 yıllık erozyondan sonra bile doğal olarak düz olan arazinin 34 m üzerinde yükselmektedir.^[20] La Venta’nın derinliklerine gömülü, gösterişli, emek-yoğun “sunular” yatıyordu ki 1000 ton pürüzsüz serpantin bloklar, büyük mozaik kaldırımlar ve cilalı yeşim keltlerin en az 48 ayrı adak sunuları, çanak çömlek, figürinler ve hematit aynalardan oluşmaktadır. ^[21]

YOKOLUŞ

Bilim adamları, Olmek kültürünün nihai yok oluşunun nedenini henüz belirlemedi. MÖ 400 ve 350 yılları arasında Olmek’in kalbinin doğu yarısındaki nüfus hızla düştü ve bölge 19. yüzyıla kadar seyrek olarak yerleşim gördü.^[22] Arkeologlara göre, bu nüfus azalması muhtemelen “bölgeyi büyük çiftçi grupları için uygun olmayan çok ciddi çevresel değişikliklerin”, özellikle Olmek’in tarım, avcılık ve toplayıcılık için bağımlı olduğu nehir ortamındaki değişikliklerin sonucuydu. Bu değişiklikler, tektonik çalkantılar veya çökmeler veya tarımsal uygulamalar nedeniyle nehirlerin siltasyonu tarafından tetiklenmiş olabilir.^[23]

Terminal Oluşum dönemi sırasında önemli nüfus düşüşü için bir teori, yok olma yerine volkanizma nedeniyle yerleşim yerlerinin yer değiştirmesini öneren Santley ve meslektaşları tarafından öne sürülmüştür. Erken, Geç ve Son Oluşum dönemlerindeki volkanik patlamalar, toprakları örtecek ve Olmek’i yerleşimlerini taşımaya zorlayacaktı.^[24]

Sebep ne olursa olsun, son Olmek şehirlerinin terk edilmesinden sonraki birkaç yüz yıl içinde, ardıl kültürler sağlam bir şekilde yerleşti. Olmek kalbinin batı ucundaki Tres Zapotes bölgesi, MÖ 400’den sonra da işgal edilmeye devam etti, ancak Olmek kültürünün ayırt edici özellikleri yoktu. Genellikle Epi-Olmek olarak adlandırılan bu Olmek sonrası kültür, güneydoğuda yaklaşık 550 kilometre olan Izapa’da bulunanlara benzer özelliklere sahiptir.^[25]

 

SANAT 

Olmek kültürü ilk olarak bir sanat tarzı olarak tanımlandı ve bu, kültürün ayırt edici özelliği olmaya devam ediyor.^[26] Diğerlerinin yanı sıra yeşim, kil, bazalt ve yeşil taş gibi çok sayıda medyayla işlenmiştir ki “Güreşçi” gibi Olmek sanatının çoğu natüralisttir. Diğer sanatlar, dini bir anlamı yansıtan bir ikonografi kullanarak, genellikle oldukça stilize edilmiş fantastik antropomorfik yaratıkları ifade eder.^[27] Yaygın motifler arasında, her ikisi de wasjaguarların temsillerinde görülen aşağı dönük ağızlar ve yarık bir kafa bulunur.^[26] Olmek zanaatkarları insan ve insana benzer özneler yaratmanın yanı sıra hayvan tasvirlerinde de ustaydılar.

Olmek heykelcikleri, Biçimlendirici Dönem boyunca sitelerde bol miktarda bulunurken, devasa başlar gibi taş anıtlar, Olmek kültürünün en tanınabilir özelliğidir.^[28] Bu anıtlar dört sınıfa ayrılabilir:^[29]

• Devasa kafalar (3 m uzunluğa kadar olabilir);
• Dikdörtgen “sunaklar” (tahtlar daha olasıdır)^, örneğin aşağıda gösterilen Altar 5;
• El Azuzul veya San Martín Pajapan Anıtı 1’de ki ikizler gibi yuvarlak heykeller ; ve
• Stel, yukarıdaki La Venta Anıtı 19 gibi. Stela formu genellikle devasa başlardan, sunaklardan veya serbest duran heykellerden daha sonra tanıtıldı. Zamanla, stel, Anıt 19 veya La Venta Stela 1 gibi figürlerin basit temsilinden tarihi olayların temsillerine, özellikle de yöneticileri meşrulaştıran eylemlere dönüştü. Bu eğilim, cetvellerin resimlerini yazı ve takvim tarihleriyle birleştiren La Mojarra Stela 1 gibi Olmek sonrası anıtlarda doruğa ulaşacaktır.^[30]

DEVASA KAFALAR 

Olmek uygarlığının en bilinen yönü, devasa miğferli kafalardır.^[31] Bilinen hiçbir Kolomb öncesi metin onları açıklamadığından, bu etkileyici anıtlar çok fazla spekülasyona konu olmuştur. Bir zamanlar beyzbolcu olarak teorize edildiğinde, bu kafaların, belki de beyzbolcu gibi giyinmiş yöneticilerin portreleri olduğu artık genel olarak kabul ediliyor.^[32] Bireysellik aşılanmış, iki kafa birbirine benzemez ve miğfer benzeri başlıklar, kişisel veya grup sembollerini çağrıştıran ayırt edici unsurlarla süslenmiştir. Bazıları ayrıca Mezoamerikan halkının ruhun, kişinin tüm deneyimleri ve duygularıyla birlikte kafanın içinde yer aldığına inandığını öne sürmektedir.^[33][34]

Bugüne kadar on yedi devasa baş ortaya çıkarılmıştır.^[35]

Alan	Saymak	Tanımlamalar
San Lorenzo	10	Devasa Kafalar 1’den 10’a
La Venta	4	1’den 4’e kadar olan anıtlar
Tres Zapotes	2	Anıtlar A & Q
Rancho la Cobata	1	Anıt 1

Kafaların boyutları, 3.4 m   yüksekliğindeki Rancho La Cobata kafasından 1,47 m yüksekliğindeki Tres Zapotes’te ki çifte kadar değişir. Bilim adamları, en büyük kafaların 25 ile 55 ton arasında olduğunu hesaplamışlardır.^[36] 

Kafalar, Sierra de los Tuxtlas’ta bulunan tek blok veya volkanik bazalt kayalarından oyulmuştur. Örneğin Tres Zapotes kafaları, Tuxtlas’ın batı ucundaki Cerro el Vigía’nın zirvesinde bulunan bazalttan oyulmuş. San Lorenzo ve La Venta başları, diğer taraftan, muhtemelen, güneydoğu tarafında, Cerro Cintepec ait bazalt oyulmuş^[37] ve yakındaki Llano del Jicaro bölgesinden çıkarılıp imal edildiği düşünülmektedir.^[38] Devasa bir kafayı hareket ettirmek için üç ila dört ay boyunca 1.500 kişinin çabasını gerektirdiği tahmin edilmektedir.^[14]

Bazı kafalar ve diğer birçok anıt çeşitli şekillerde sakatlanmış, gömülmüş ve parçalarına ayrılmış, yeni yerlere sıfırlanmış ve/veya yeniden gömülmüştür. Bazı anıtlar ve en az iki kafa geri dönüştürülmüş veya yeniden oyulmuş, ancak bunun sadece taş kıtlığından mı kaynaklandığı veya bu eylemlerin ritüel veya başka çağrışımları olup olmadığı bilinmemektedir. Akademisyenler, bazı sakatlamaların sadece yıkımın ötesinde bir önemi olduğuna inanıyorlar, ancak bazı akademisyenler hala iç çatışmaları veya daha az olası olan istilayı bir faktör olarak ekarte etmiyorlar.^[39]

Düz yüzlü, kalın dudaklı kafalar, bazı Afrika yüz özelliklerine benzerlikleri nedeniyle bazı tartışmalara neden oldu. Bu karşılaştırmaya dayanarak, bazı yazarlar Olmeklerin Yeni Dünya’ya göç eden Afrikalılar olduğunu söylediler.^[40] Ancak, arkeologların ve diğer Mezoamerikan bilim adamlarının büyük çoğunluğu, Afrika ile Kolomb öncesi temasların olduğu iddialarını reddediyor.^[41] Devasa kafaların yüz özelliklerine ilişkin açıklamalar, bazalt kayalar üzerinde izin verilen sığ boşluk nedeniyle kafaların bu şekilde oyulmuş olma olasılığını içerir. Diğerleri, geniş burunlara ve kalın dudaklara ek olarak, kafaların gözlerinin genellikle epikantik kıvrımı gösterdiğini not eder., ve tüm bu özelliklerin hala modern Mezoamerikan Kızılderililerinde bulunabileceğini. Örneğin, 1940’larda sanatçı/sanat tarihçisi Miguel Covarrubias, Olmek sanat eserlerinin ve çok benzer yüz özelliklerine sahip modern Meksika Kızılderililerinin yüzlerinin bir dizi fotoğrafını yayınladı.^[42] Afrika kökenli hipotez, Olmek oymacılığının sakinlerin bir temsili olması amaçlandığını varsayar; bu, Olmek oymacılığındaki tam temsil külliyatını göz önünde bulundurarak doğrulaması zor bir varsayımdır.^[43]

Ivan Van Sertima, Tres Zapotes’in kafasındaki yedi örgünün Etiyopya saç stili olduğunu iddia etti, ancak bunun çağdaş bir stil olduğuna dair hiçbir kanıt sunmadı. Egyptologist Frank J. Yurco Olmek örgü çağdaş Mısırlı ya Nubiya örgülerimi benzemeyen söyledi.^[44]

Richard Diehl, “Başların, Soteapan, Acayucan ve bölgedeki diğer kasabaların sokaklarında hala görülen Amerikan Kızılderili fiziksel tipini tasvir ettiğine şüphe yok” diye yazdı.^[45]

YEŞİM YÜZ MASKELERİ 

Başka bir artefakt türü çok daha küçüktür; hardstone oymalar içinde yeşim bir maske şeklinde bir yüzün. Yeşim özellikle değerli bir malzemedir ve yönetici sınıflar tarafından bir rütbe işareti olarak kullanılmıştır.^[46] MÖ 1500’e kadar erken Olmek heykeltıraşları insan biçimine hakim oldular.^[33] Bu, El Manati’nin bataklık bataklıklarında keşfedilen ahşap Olmek heykelleriyle belirlenebilir.^[33] Radyokarbon tarihlemesinin Olmek parçalarının kesin yaşını söyleyemeden önce, arkeologlar ve sanat tarihçileri çeşitli eserlerdeki benzersiz “Olmek tarzını” fark ettiler.^[33]

Küratörler ve bilim adamları, “Olmek tarzı” yüz maskelerine atıfta bulunurlar, ancak bugüne kadar, arkeolojik olarak kontrol edilen bir Olmek bağlamında hiçbir örnek ele geçirilmemiştir. Bunlar, şu anda Mexico City’de bulunan Tenochtitlan’ın tören altepetlinde (bölgesi) kasıtlı olarak bırakılanlar da dahil olmak üzere, diğer kültürlerin alanlarından kurtarıldı. Aztekler onu gömdüğünde maske muhtemelen yaklaşık 2000 yaşındaydı, bu da bu maskelerin Avrupa’daki Roma antik eserleri gibi değerlendiğini ve toplandığını gösteriyordu.^[47] ‘Olmek tarzı’, derin gözler, burun delikleri ve güçlü, hafif asimetrik ağız kombinasyonunu ifade eder.^[33] “Olmek tarzı” ayrıca hem insanların hem de jaguarların yüz özelliklerini çok belirgin bir şekilde birleştirir.^[48] Olmek sanatları, jaguarların öne çıktığı Olmek dinine güçlü bir şekilde bağlıdır.^[48] Olmek halkı, uzak geçmişte bir jaguar ile bir kadının birleşmesi arasında bir arejaguar ırkının meydana geldiğine inanıyordu.^[48] Bulunabilecek bir jaguar niteliği, Olmek sanatında birçok doğaüstü varlığın alnındaki keskin yarıktır. Bu keskin yarık, jaguarların doğal girintili kafalarıyla ilişkilidir.^[48]

KUNZ EKSENLERİ  

Kunz baltaları (“adak baltaları” olarak da bilinir) jaguarları temsil eden ve görünüşe göre ritüeller için kullanılan figürlerdir. Çoğu durumda, kafa, şeklin toplam hacminin yarısıdır. Tüm Kunz baltalarının düz burunları ve açık ağızları vardır.  

 

MERKEZİN DIŞINDA  

Olmek tarzı eserler, tasarımlar, figürinler, anıtlar ve ikonografi, Olmek kalbinin yüzlerce kilometre dışında bulunan arkeolojik kayıtlarda bulunmuştur. Bu siteler şunlardır;^[49]

ORTA MEKSİKA

Tlatilco ve Tlapacoya, başlıca merkezler Tlatilco kültür içinde Meksika Vadisi, nerede eserler oyuk bulunur bebek yüzü motifi figürinler ve Olmek seramiklerindeki tasarlar.

Chalcatzingo, Orta Meksika’daki Morelos Vadisi’nde, Olmek tarzı anıtsal sanat ve Olmek tarzı figürlerle kaya sanatına sahiptir.

Ayrıca, 2007’de arkeologlar Morelos’ta Olmek’ten etkilenen bir şehir olan Zazacatla’yı ortaya çıkardılar.  Mexico City’nin 40 kilometre güneyindeki  yer alan Zazacatla 2.6 km² bir alana sahiptir ve MÖ 800 ila 500 arasında inşa edildiği düşünülmektedir.^[50]

BATI MEKSİKA 

Teopantecuanitlan içinde, Guerrero Olmek tarzı anıtsal sanat yanı sıra ayırt edici Olmek özellikleri ile kent planı sergileyecek.

Ayrıca Juxtlahuaca ve Oxtotitlán mağara resimlerinde Olmek tasarımları ve motifleri bulunur.^[51]

GÜNEY MEKSİKA VE GUATEMALA 

Olmek etkisi, Güney Maya bölgesindeki çeşitli yerlerde de görülmektedir.

Guatemala’da olası Olmek etkisi gösteren siteler arasında San Bartolo, Takalik Abaj ve La Democracia yer alır.

ETKİLEŞİMİN DOĞASI  

Olmek tüccarlarının uzun vadeli ticareti, diğer bölgelerin Olmek kolonizasyonu, diğer şehirlere seyahat eden Olmek zanaatkarları, gelişen kasabalar tarafından Olmek sanatsal tarzlarının bilinçli bir şekilde taklit edilmesi de dahil olmak üzere, Olmek etkisinin kalbinin çok dışında ortaya çıkmasını açıklamak için birçok teori geliştirildi – hatta bazıları Olmek askeri egemenliği ihtimalini veya Olmek ikonografisinin aslında kalp bölgesinin dışında geliştirildiğini öne sürüyor.^52]

Genel olarak kabul edilen, ancak hiçbir şekilde oybirliği olmayan yorum, her boyutta Olmek tarzı eserlerin elit statüsüyle ilişkilendirildiği ve Olmek olmayan Biçimlendirici Dönem reisleri tarafından statülerini güçlendirmek amacıyla benimsendiği yönündedir.^[53]

 

ÖNEMLİ YENİLİKLER  

Mezoamerika’daki ilk uygarlık olarak, çağdaş Mezoamerikan kültürleri üzerindeki etkilerine ek olarak, Olmekler,  insan kurban etme, yazı ve epigrafi, sıfırın kullanımı, Mezoamerikan takvimi ve Mezoamerikan top oyunu ve pusula ve patlamış mısırın icadı dahil olmak üzere birçok ilkin öncülü olduğu düşünülür. ^[54] Sanatçı ve sanat tarihçisi Miguel Covarrubias da dahil olmak üzere bazı araştırmacılar, Olmeklerin daha sonraki Mezoamerika’nın tanrı kültünün kökeni olduğunu iddia etmektedirler.^[55]

KAN DÖKME VE KURBAN RİTÜELLERİ  

Arkeolojik kayıtlar Olmeklerin kan dökmesinin açık bir temsilini içermese de,^[56] araştırmacılar Olmeklerin bunu ritüel olarak uyguladığına dair başka kanıtlar buldular. Örneğin, Olmek bölgelerinde çok sayıda doğal ve seramik vatoz çivileri ve maguey dikenleri bulundu^[57] ve bazı eserler üzerinde ki izler kan lekesi olarak tanımlandı.^[58]

Olmek’in insan kurban etmeyi başlattığı argümanı önemli ölçüde daha spekülatiftir. Henüz Olmek veya Olmek’ten etkilenen kurbanlık eserler keşfedilmedi. Hiçbir Olmek ya Olmek etkisindeki sanat açık bir şekilde kurban kurbanları gösterir (yapın danzante rakamları Monte Alban) ya da sahneler insan kurban etme (örneğin görülebilir olarak ünlü ballcourt duvar dan El Tajin ) net değildir..^[59]

El Manatí’de, diğer adakların arasında parçalanmış kafatasları ve femurların yanı sıra yeni doğmuş veya doğmamış çocukların tam iskeletleri keşfedildi ve bu da bebek kurban etmeyle ilgili spekülasyonlara yol açtı. Bilim adamları, bebeklerin nasıl öldüklerini belirleyemedi.^[60] Bazı yazarlar bebek kurbanını, en ünlüsü La Venta’nın Altar 5’inde veya Las Limas figüründe olmak üzere, gevşek wasjaguar bebekleri gösteren Olmek ritüel sanatıyla ilişkilendirmiştir.^[61]  

YAZI

Olmek, Batı Yarımküre’de bir yazı sistemi geliştiren ilk uygarlık olabilir. 2002 ve 2006’da bulunan semboller, sırasıyla MÖ 650^[62] ve 900^[63] tarihlenmiştir ki şimdiye kadar bulunan ve yaklaşık MÖ 500’den kalma en eski Zapotec yazısından önce gelmektedir.^[64][65]

San Andrés sitesinde 2002 yılındaki buluntu, daha sonraki Maya yazısına benzeyen bir kuş, konuşma parşömenleri ve glifler gösteriyor.^[66] Cascajal Bloğu olarak bilinen ve MÖ 1100 ile 900 arasına tarihlenen, 2006 yılında San Lorenzo yakınlarındaki bir siteden elde edilen buluntu, serpantin bir blok üzerine oyulmuş 28’i benzersiz olan 62 sembolden oluşan bir set göstermektedir. Çok sayıda önde gelen arkeolog, bu bulguyu “Kolomb öncesi en erken yazı” olarak belirlemiştir.^[67] Diğerleri, taşın tekilliği, herhangi bir arkeolojik bağlamdan çıkarılmış olması ve herhangi bir Mezoamerikan yazı sistemine belirgin bir benzerlik taşımaması nedeniyle şüphecidir.^[68]

Ayrıca, Isthmian yazısı olarak bilinen iyi belgelenmiş daha sonraki hiyeroglifler vardır ve Isthmian’ın daha önceki bir Olmek yazı sistemi ile Maya yazısı arasında bir geçiş yazısını temsil edebileceğine inananlar olsa da, mesele henüz çözülmemiştir.

MEZOAMERİKAN UZUN SAYIM TAKVİMİ VE SIFIR KAVRAMININ İCADI  

Uzun Vadeli Takvim birçok müteakip Mezoamerikan medeniyetler yanı sıra kavramı kullandığı sıfıra, Olmek’lerden tarafından geliştirilen olabilir. En eski Uzun Sayım takvim tarihlerine sahip altı eserin tümü, Maya anavatanının hemen dışında keşfedildiği için, bu takvimin Maya’dan önce gelmesi ve muhtemelen Olmeklerin icadı olması muhtemeldir. Gerçekten de, bu altı eserden üçü Olmek’in kalbinde bulundu. Ancak Olmek kökenine karşı bir argüman, Olmek uygarlığının MÖ 4. yüzyılda, bilinen en eski Uzun Sayım tarihi eserinden birkaç yüzyıl önce sona erdiği gerçeğidir.^[70]

Uzun Sayım takvimi, vigesimal (taban-20) konumsal sayı sistemi içinde yer tutucu olarak sıfırın kullanılmasını gerektiriyordu. Bu Uzun Sayım tarihleri ​​için bir sıfır sembolü olarak bir kabuk glif  kullanıldı; bunlardan en eskisi Tres Zapotes’teki Stela C’de MÖ 32 tarihine sahip. Bu, sıfır kavramının tarihteki en eski kullanımlarından biridir.^[71]

MEZOAMEİKAN TOP OYUNU 

Olmekler, bölgenin sonraki kültürleri arasında çok yaygın olan ve eğlence ve dini amaçlar için kullanılan Mezoamerikan top oyununun kökeni için güçlü adaylardır.^[72] San Lorenzo Tenochtitlan’ın 10 km doğusundaki bir bataklık olan El Manatí’de MÖ 1600 veya daha öncesine tarihlenen bir düzine lastik top bulundu.^[73] Bu toplar, , MÖ 1400 Paso de la Amada’da keşfedilen en eski balo sahasından önce gelir.^[74]

 

ETNİK KÖKEN VE DİL 

Olmeklerin gerçek etnik-dilsel bağlantısı bilinmemekle birlikte, çeşitli hipotezler öne sürülmüştür. Örneğin, 1968’de Michael D. Coe, Olmeklerin Maya öncülleri olduğunu öne sürdü.^[75]

1976’da dilbilimciler Lyle Campbell ve Terrence Kaufman, temel sayıda ödünç alınan kelimenin bir Mixe-Zoquean dilinden diğer birçok Mezoamerikan diline yayıldığını iddia ettikleri bir makale yayınladılar.^[76] Campbell ve Kaufman, bu temel alıntı kelimelerin varlığının genellikle ilk “son derece uygar” Mezoamerikan toplumu olarak kabul edilen Olmek’in Mixe-Zoquean’ın atalarından bir dil konuştuğunu gösterdiğini öne sürdüler. Kültürlerine özgü bu kelime dağarcığının yayılması, diğer Mezoamerikan toplumlarının arkeolojik kayıtlarında görülen diğer Olmek kültürel ve sanatsal özelliklerinin yayılmasına eşlik etti.

Mixe–Zoque uzmanı Søren Wichmann, bu teoriyi ilk olarak, Mixe–Zoquean kredilerinin çoğunun yalnızca ailenin Zoquean şubesinden kaynaklanmış gibi göründüğü temelinde eleştirdi. Bu, ödünç kelime aktarımının, dil ailesinin iki kolunun bölünmesinden sonraki dönemde meydana geldiğini ve ödünç alma zamanını Olmek döneminin dışına yerleştirdiğini ima etti.^[77] Bununla birlikte, yeni kanıtlar, Mixean ve Zoquean dillerinin ayrılması için önerilen tarihi Olmekc dönemi içinde bir döneme geri itti.^[78] Bu tarihlemeye, mimari ve arkeolojik kalıplara ve Mixe-Zoquean’dan diğer Mezoamerikan dillerine ödünç verilen kelime dağarcığının ayrıntılarına dayanarak, Wichmann şimdi San Lorenzo Olmeklerinin proto-Mixe ve La Venta Olmeklerinin proto-Zoque konuştuğunu öne sürmüşlerdir.^[78]

Mixe-Zoquean diller hala kabaca gelen bir alanda konuşulmaktadır En azından gerçeği Olmek kalbi, Olmek bir veya daha fazla Mixe-Zoquean dilleri konuşan varsaymak yol çoğu bilginler, ve tarihsel orada konuşulan edildiği bilinmektedir.^[79]

 

DİN VE MİTOLOJİ  

Olmek dini faaliyetleri, hükümdarlar, tam zamanlı rahipler ve şamanların bir kombinasyonu tarafından gerçekleştirildi. Olmek tanrıları veya doğaüstü varlıklarla olan bağları ile hükümdarlar, yönetimlerine meşruiyet sağlayan en önemli dini şahsiyetler gibi görünüyor.^[80] Olmek arkeolojik kayıtlarında, özellikle “dönüşüm figürleri” olarak adlandırılanlarda, şamanlar için önemli kanıtlar da vardır.^[81]

Olmek mitolojisi ile Maya mitolojisi ile karşılaştırılabilir derecede benzerdir. Olmek mitolojinin herhangi sergi (örneğin anıtsal ve taşınabilir sanat hayatta kalma yorumların dayalı olmalıdır Sinyor de Las Limas ile Xalapa Müzesi’ndeki heykel) ve karşılaştırmalar diğer Mezoamerikan mitolojileri. Olmek sanatı, Tüylü Yılan ve doğaüstü bir yağmur gibi tanrıların Olmek zamanlarında Mezoamerikan panteonunda zaten bulunduğunu gösteriyor.^[82]

 

SOSYAL YAPI  

Olmek toplumunun toplumsal veya siyasi yapısı hakkında doğrudan çok az şey bilinmektedir. Çoğu araştırmacı tarafından devasa başların ve diğer bazı heykellerin hükümdarları temsil ettiği varsayılsa da, belirli hükümdarları adlandıran ve hükümdarlık tarihlerini veren Maya stelleri gibi bir şey bulunamadı.^[83]

Bunun yerine, arkeologlar, büyük ve küçük ölçekli saha araştırmaları gibi sahip oldukları verilere güvendiler. Bunlar, Olmek bölgesinde, önce San Lorenzo’da ve ardından La Venta’da, önemli ölçüde merkezileşmenin kanıtlarını sağladı – başka hiçbir Olmek bölgesi, alan veya mimari ve heykelin niceliği ve kalitesi açısından bunlara yaklaşmadı.^[84]

Coğrafi ve demografik merkezileşmenin bu kanıtı, arkeologların Olmek toplumunun kendisinin hiyerarşik olduğunu, önce San Lorenzo’da ve ardından La Venta’da yoğunlaştığını ve komuta etmek için su ve anıtsal taş gibi malzemeler üzerindeki kontrollerini kullanabilen bir elit ile birlikte olduğunu öne sürmelerine yol açar. ve rejimlerini meşrulaştırıyor.^[85]

Bununla birlikte, Olmek toplumunun, daimi bir ordu veya rahip kastı gibi sonraki uygarlıkların birçok kurumundan yoksun olduğu düşünülmektedir.^[86] Ve San Lorenzo ya da La Venta’nın, Olmek’in kalbinin tamamını, en parlak dönemlerinde bile kontrol ettiğine dair hiçbir kanıt yok.^[87] Örneğin, La Venta’nın sadece 35 km uzaklıktaki Arroyo Sonso’yu bile kontrol ettiğine dair bazı şüpheler var.^[88] Yaklaşık 60 km uzaklıktaki Sierra de los Tuxtlas yerleşimleri üzerine yapılan araştırmalar, bu bölgenin ova merkezlerinin kontrolü dışında az çok eşitlikçi topluluklardan oluştuğunu göstermektedir.^[89]

 

TİCARET VE EKONOMİ 

Olmek eserlerinin ve “Olmecoid” ikonografisinin Mesoamerica’nın büyük bir bölümünde geniş dağılımı, geniş uzun mesafeli ticaret ağlarının varlığını gösterir. Yeşil taş ve deniz kabuğu gibi egzotik, prestijli ve yüksek değerli malzemeler önemli miktarlarda büyük mesafeler boyunca taşındı. Ticaretin nedenlerinden bazıları, anakaradaki obsidiyen eksikliği etrafında dönüyor. Olmek obsidiyeni birçok alette kullandı çünkü işlenmiş kenarlar çok keskin ve dayanıklıydı. Bulunan obsidiyenlerin çoğu, kapsamlı ticareti gösteren Guatemala’ya kadar izlendi.^[90] Olmek, Mezoamerika’da uzun mesafeli mal alışverişi düzenleyen ilk kişi olmasa da, Olmek dönemi bölgeler arası ticaret yollarında önemli bir genişleme, değiş tokuş edilen maddi mallarda daha fazla çeşitlilik ve temel malzemelerin elde edildiği kaynaklarda daha fazla çeşitlilik gördü.

 

KIRSAL YAŞAM VE BESLENME  

Diğer merkezler tarafından kopyalanan boyutlarına ve kasıtlı kentsel tasarımına rağmen,^[91] San Lorenzo ve La Venta büyük ölçüde tören merkezleriydi ve Olmeklerin çoğunluğu, Tabasco ve Veracruz’daki günümüz köylerine ve mezralarına benzer köylerde yaşıyordu.^[92]

Bu köyler daha yüksek yerlerde bulunuyordu ve birkaç dağınık evden oluşuyordu. Mütevazı bir tapınak, daha büyük köylerle ilişkilendirilmiş olabilir. Bireysel konutlar bir ev, ilişkili bir yaslanma yeri ve bir veya daha fazla depolama çukurundan (fonksiyon olarak bir kök mahzenine benzer) oluşacaktır. Yakındaki bir bahçe, şifalı ve yemeklik otlar ve evcilleştirilmiş ayçiçeği gibi daha küçük mahsuller için kullanıldı. Avokado veya kakao gibi meyve ağaçları muhtemelen yakınlarda mevcuttu.

Nehir kıyıları sel dönemleri arasında ekin dikmek için kullanılsa da, Olmekler muhtemelen ormanları ve çalıları temizlemek ve eski tarlalar tükendiğinde yeni tarlalar sağlamak için kesme ve yakma tarımı da uyguladılar.^[93] Tarlalar köyün dışındaydı ve mısır, fasulye, kabak, manyok ve tatlı patates için kullanılıyordu. Tuxtlas Dağları’ndaki iki köyün arkeolojik çalışmalarına dayanarak, beslenme düzeni oldukça çeşitli kalmasına rağmen, mısır ekiminin Olmek için zamanla giderek daha önemli hale geldiği bilinmektedir.^[94]

Meyve ve sebzeler, yakınlardaki nehirlerden gelen balık, kaplumbağa, yılan ve yumuşakçalar ve kıyı bölgelerindeki yengeçler ve kabuklu deniz ürünleri ile desteklendi. Kuşlar olarak dahil oyun, yemek kaynağı olarak kullanılabilir pekari, opossum, rakun, tavşan ve özellikle geyik.^[95] Çok çeşitli avlanma ve balık avlama olanaklarına rağmen, San Lorenzo’daki çöplük araştırmaları, evcilleştirilmiş köpeğin en bol hayvansal protein kaynağı olduğunu bulmuştur.^[96]

ARKEOLOJİK ARAŞTIRMALARIN TARİHİ  

Olmek kültürü, 19. yüzyılın ortalarına kadar tarihçiler tarafından bilinmiyordu. 1869’da, Meksikalı antikacı gezgin José Melgar y Serrano, yerinde bulunan ilk Olmek anıtının bir tanımını yayınladı. Bu anıt ki şimdi etiketli devasa başı Tres Zapotes Anıtı A – bir bir çiftlik işçisi takas ormanlık karadan hacienda’da Veracruz’da 1850’lerin sonlarında keşfedilmişti. Bölgeyi dolaşırken ilginç buluntuyu duyan Melgar y Serrano, bölgeyi ilk kez 1862’de bizzat görmek ve kısmen açığa çıkarılan heykelin kazısını tamamlamak için ziyaret etti. Birkaç yıl sonra siteye yaptığı ziyaretlerden sonra yayınlanan nesneye ilişkin açıklaması, şimdi Olmek kültürü olarak bilinen şeyin bir eserinin belgelenmiş en eski raporu ile belgelemiş oldu.^[98]

19. yüzyılın ikinci yarısında, Kunz Baltası (sağda) gibi Olmek eserleri gün ışığına çıktı ve daha sonra benzersiz bir sanatsal geleneğe ait oldukları kabul edildi.

Frans Blom ve Oliver La Farge, 1925 seferi sırasında La Venta ve San Martin Pajapan Anıtı 1’in ilk ayrıntılı açıklamalarını yaptılar. Bununla birlikte, şu anda, çoğu arkeolog Olmek’in Maya ile çağdaş olduğunu varsayıyordu ki Blom ve La Farge bile kendi sözleriyle “onları Maya kültürüne atfetme eğilimindeydi”.^[99]

Matthew Stirling ait Smithsonian Institution 1930 ve 1940’larda Olmek sitelerinin ilk detaylı bilimsel kazılar gerçekleştirdi. Stirling, sanat tarihçisi Miguel Covarrubias ile birlikte, Olmek’in bilinen diğer Mezoamerikan uygarlıklarının çoğundan önce geldiğine ikna oldu.^[100]

Bununla birlikte, Stirling, Covarrubias ve Alfonso Caso’nun aksine, Mayacılar J. Eric Thompson ve Sylvanus Morley, Olmek eserleri için Klasik dönem tarihlerini savundular. Olmek kronolojisi sorunu, Alfonso Caso’nun Olmeklerin Mezoamerika’nın “ana kültürü” (cultura madre) olduğunu ilan ettiği 1942 Tuxtla Gutierrez konferansında doruğa ulaştı.^[101]

Konferanstan kısa bir süre sonra, radyokarbon tarihleme, Olmek uygarlığının antikliğini kanıtladı, ancak “ana kültür” sorusu 60 yıl sonra bile önemli tartışmalara yol açtı.^[102]

DNA

San Lorenzo ve Loma del Zapote bölgelerindeki San Lorenzo Tenochtitlán Arkeoloji Projesi araştırmalarında, Olmek dönemine ait birkaç insan mezarı bulundu. İkisindeki kemik tutarlılığı, Olmek’lerin genetik bilgisinin karşılaştırmalı analizini öneren bir araştırmanın parçası olarak, mitokondriyal DNA’larının çalışmasının başarılı bir şekilde yürütülmesine izin verdi. uzmanlar Dr. María de Lourdes Muñoz Moreno, Ulusal Politeknik Enstitüsü (CINVESTAV-IPN), Meksika’nın Genetik ve Moleküler Biyoloji Araştırma ve İleri Araştırmalar Bölümü Araştırma Profesörü ve yine CINVESTAV-IPN’den Miguel Moreno Galeana. 2018’de mitokondriyal DNA’nın bu öncü çalışması iki Olmek bireyi üzerinde gerçekleştirildi. biri San Lorenzo’dan ve diğeri Loma del Zapote’den, her iki durumda da haplogrup A anne soyunun ayırt edici mutasyonlarının açık bir şekilde mevcudiyeti ile sonuçlandı. Amerika’nın yerli popülasyonlarının karakteristik özelliği olan beş mitokondriyal haplogruptan;  A, B, C, D ve X olarak en bol olanını paylaşırlar.^[103][104]

ETİMOLOJİ 

Olmek;  Nahuatl dilinde “lastik insanları” anlamına gelir ki Aztek İmparatorluğu 15. ve 16. yüzyıllarda Körfez Lowlands’da yaşayan insanlar için kullanılan bir terim olarak varlık sürdürmüştür. “Kauçuk İnsanlar” terimi, bölgedeki bir kauçuk ağacı olan Castilla elastika’dan lateks çıkarmanın antik Olmeklerden Azteklere kadar uzanan eski bir uygulamayı ifade eder. Yerel bir asmanın suyu, Ipomoea alba, daha sonra MÖ 1600 kadar erken bir tarihte kauçuk oluşturmak için bu lateks ile karıştırıldı.^[105]

Bununla birlikte, erken modern kaşifler ve arkeologlar, bunların Azteklerin “Olmek” olarak bildikleri insanlar tarafından değil, bir kültür tarafından yaratıldığı anlaşılmadan on yıllar önce, kalpteki yeniden keşfedilen kalıntılara ve eserlere yanlışlıkla “Olmek” adını uygulamışlardır. 2000 yıl daha yaşlıydı. Yanlış kimliğe rağmen, isim sıkışmıştır.^[106]

Antik Olmek’in kendilerine hangi ismi kullandığı bilinmiyor; Daha sonraki bazı Mezoamerikan hesapları, antik Olmek’e “Tamoanchan” olarak atıfta bulunuyor gibi görünüyor.^[107] Olmek kültürü için bazen kullanılan çağdaş bir terim, “jaguarın ağzı” anlamına gelen tenocelome’dir.^[108]

 

ALTERNATİF KÖKEN SPEKÜLASYONLARI  

Kısmen Olmekılerin ilk Mezoamerikan uygarlığını geliştirmesi ve kısmen de örneğin Maya veya Aztek ile karşılaştırıldığında onlar hakkında çok az şey bilinmesi nedeniyle, bir dizi Olmek alternatif kökeni spekülasyonları ortaya atılmıştır. Bu spekülasyonların birçoğu, özellikle Olmeklerin Afrika kökenli olduğu teorisi, Ivan Van Sertima’nın Kolomb’dan Önce Geldiler adlı kitabı tarafından popüler hale getirilmiş olsa da, popüler kültürde iyi bilinir hale geldi. Pop kültürü sözde bilim olarak kabul etmeyen Mezoamerikalı araştırmacı ve bilim adamlarının büyük çoğunluğu tarafından inandırıcı görülmemektedir.^[109]

2018 itibariyle, biri San Lorenzo’dan diğeri Loma del Zapote’den Olmek kalıntıları üzerinde yürütülen mitokondriyal DNA çalışması, her iki durumda da, “A” anne soyunun ayırt edici mutasyonlarının “kesin bir şekilde varlığı” ile sonuçlandı. Yani, Olmeklerin kökeni Afrika’da değil, Amerika’dadır, çünkü kıtamızın yerli popülasyonlarının karakteristik özelliği olan beş mitokondriyal haplogruptan en bol olanını paylaşırlar: A, B, C, D ve X.”[3]

KAYNAKÇA 

KAYNAKLAR