Karayim dili (Kırım ağız: къарай тили , Trakai ağzı: karaj tili , geleneksel İbranice adı Lashon kedar לשון קדר “göçebe dili”) ^[6]  Günümüz  Polonya, Ukrayna ve Rusya’da dağınık bir şekilde yaşamış Musevi inancına sahip Karay Türklerinin konuştuğu Türk dil lehçesi. Günümüzde sadece birkaç düzine kişi tarafından konuşulmaktadır. Kırım Karaylarla ( Qrimqaraylar olarak) Litvanya , Polonya ve Kırım ve Galiçya bölgesindeki Ukrayna . Üç ana lehçe olan Kırım, Trakai- Vilnius ve Lutsk – Halych hepsi kritik bir tehlike altındadır . Litvanyalı Karaim lehçesi, esas olarak 14. yüzyıldan beri orada yaşayan küçük bir topluluk tarafından Trakai kasabasında ( Troki olarak da bilinir ) konuşulur.

Trakai’de dilin resmi desteğin bir sonucu olarak ve Kırım Karaitlerinin kalenin antik savunucuları olarak sunulduğu Trakai Adası Kalesi’ne gelen turistlere çekilmesi nedeniyle dilin hayatta kalma şansı olmuştur.

KIRIM VE LİTVANYA’DA Kİ KARAİMLER  TARİHÇESİ

Kırım’da yaşayan Karaimilerin kökeni çok fazla tartışmaya ve tutarsızlığa tabidir. Tarihlerini yeniden inşa etmedeki zorluk, bu nüfusa ilişkin belgelerin azlığından kaynaklanmaktadır. Bilinen tarihin çoğu, 17. ve 19. yüzyıllarda Karaims popülasyonları ve diğer popülasyonlar arasındaki yazışmalardan elde edilmiştir (Akhiezer 2003). Ayrıca, 1736 Rusya’nın Tatar Hanlığı’nın başkenti Bahçesaray’ı işgali sırasında Karaim’lerin Kırım nüfusu ile ilgili çok sayıda belge yakıldı (Akhiezer 2003). Bu duruma rağmen Karaim Türklerinin Hazar İmparatorluğu döneminde Museviliği seçmiş olan Türk Boylarının devamı olduğu şüphe götürmeyen bir gerçektir. Temel olarak Kıpçak Türkçesi ile beraber İbranice, Farsça ve Araça kelimeler dilin içerisinde yer almıştır.

DİL EKOLOJİSİ

KARAİM KONUŞMACILARININ DAĞITIMI  

Bugün Kırım, Litvanya, Polonya, İsrail  ve ABD’de yaşayan Karaim dilini konuşanlar vardır. Bununla birlikte, Litvanya’da sadece dörtte biri Karaim dilinin yetkin konuşmacıları olan yaklaşık 200 Karaim kalmaktadır (Csató 2001).

Karaim üç lehçeye bölünebilir . Basitçe Kırım Karaim olarak bilinen şimdi soyu tükenmiş doğu lehçesi, 1900’lerin başına kadar Kırım’da konuşuldu  . Trakai olarak da adlandırılan kuzeybatı lehçesi Litvanya’da, esas olarak Trakai ve Vilnius kasabalarında konuşulmaktadır. Ukrayna’da konuşulan Lutsk veya Halich lehçesi olarak da bilinen güneybatı lehçesi, 2001 itibariyle tek bir şehirde sadece altı konuşmacı ile tükenmişti (Csató 2001). Kırım Karaim “Doğu Grubu” nu oluştururken,Trakai ve Lutsk lehçeleri “Batı grubu” nu oluşturmaktadır.

DİL İLETİŞİM BİLGİSİ  

Uzun ve karmaşık tarihi boyunca Karaim, kapsamlı dil teması yaşamıştır. Mezopotamya’da köklü bir geçmiş ve Arap dünyasıyla devam eden bağlantılar, büyük olasılıkla Karaitlerin Mezopotamya’dan göç etmesiyle taşınan Arapça kelimelerle sonuçlanmıştır. Karaim dili, Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetimi sırasında Kırım’da konuşuldu, bu yüzden Türk dili ailesinde uzak bir akraba olan Türklerle önemli bir temas tarihi var. Son olarak, Karaim, Karaims’in yaşadığı yerlere yayıldığı ve baskın çoğunluk dillerini konuşmak zorunda kaldığı diğer alanlarda azınlık dili olarak Litvanca, Lehçe, Ukraynaca ve Rusça ile bir arada yaşadı.

Karaim konuşmacıları kod kopyalamaya karşı güçlü bir eğilim göstermektedir (Csató 2001). Kod kopyalama , konuşmacıların yalnızca bir dilden diğerine geçiş yapmaması değil, aynı zamanda sözcükleri ve dilbilgisel özellikleri bir dilden diğerine, yalnızca tek örnekler için olabilecek veya çok fazla olabilecek işlemlerde aktarması nedeniyle kod değiştirme işleminden farklıdır. dil tipolojisi üzerinde daha kalıcı etkiler (Csató 2001). Kapsamlı kod kopyalama, Karaim konuşmacılarının sürekli daralan nüfusunun bir göstergesidir (yetersiz bir Karaim sözlüğüne ve Rusça, Lehçe ve Slav dillerinden yüksek bir borçlanma sıklığına yol açar.) ve Karaim’in konuşulduğu bölgelerde yüksek düzeyde dil teması.

ÇOK DİLLİLİK  

Çok az sayıda Karaim konuşanı olması  ve genel olarak Litvanya’daki çok dilliliğin yüksek olması nedeniyle, Karaim konuşmacıları arasında da çok dillilik çok fazladır . Karaim konuşmacıları ayrıca Litvanya , Lehçe ve Rusça dahil olmak üzere ilgili bölgelerinin baskın dilleriyle de iletişim kurarlar . Bazılarının İbranice dini bilgisi de vardır (Csató 2001). Çok dillilik Karaim konuşmacıları için bir zorunluluktur, çünkü diğer diller olmasa bile çoğunluk kendi ailesinin üyeleriyle iletişim kuramazdı (Csató 2001).

DİLİN DURUMU 

Birçok Karayim  lehçelesi unutuldu. İçinde Karayim dilini,  Litvanya şimdi altında Karayim iletişiminin parçalanmasına bağlı olarak gelişen tehlikede olarak gören Sovyet rejimi ve her iki Dünya Savaşı sonrasında ve kalan akıcı iletişimin kopması ve yaşlılar dışında konuşulmaması nedeniyle yok olmak tehlikesindedir. (Csato 2001). Karaim konuşan çocuklar ve torunları Litvanca , Lehçe veya Rusça konuşuyor ve hala en eski nesil Karaim konuşuyor.

FONOLOJİ

ÜNSÜZ ENVANTERİ  

		dudak ünsüzü	dişsil-dudaksıl	alveoler	Postalveolar	damak	damaksıl	küçük dil ile ilgili
Burun		m		n
patlayıcı	sessiz	p		t			k
	sesli	b		d			ɡ
frikatif	sessiz		f	s	ʃ			χ
	sesli		v	z	ʒ		ɣ
Approximant		w		r		j

SESLİ HARF ENVANTERİ   

	Ön		merkezi	Geri
	unrounded	yuvarlak
Kapat	ben	y	ɯ	u
Yakın ortası	e	Ö		Ö
Açık orta
Açık				ɑ

FONO TAKTİK  

Türk ailesinin çoğu dili palatal ünlü uyumu sergilerken, Trakai Karaim ünsüzlerin damaklaştırılmasında uyum gösterir. Böylece, herhangi bir kelimede, sadece palatalize veya sadece palatalize olmayan ünsüzler bulunabilir (Németh 2003). Palatalize ünsüzler ön ünlülerin varlığında ve palatalize olmayan ünsüzler arka ünlülerin varlığında ortaya çıkar. Çoğu Türk diline benzer şekilde, Karaim’deki ünsüzlerin neredeyse tamamı hem palatalize hem de palatalize olmayan bir biçimde bulunur ve bu genetik ilişkilerinin daha fazla kanıtı olabilir (Hansson 2007). Ancak, Karaim yüzlerce yıldır Litvanya’daki Lipka Tatar dili ile temas halinde olduğu için, bu kadar varsayımda da dikkatli olunmalıdır.

Karaim ayrıca sesli harf uyumu gösterir, böylece ek sesli harfleri ön veya arka kalite için bir sözcüğün kökündeki ünlüler ile uyumludur (Zajaczkowski 1961).

MORFOLOJİ

Karaim morfolojisi son derece aglutinleştiricidir. Karaim dili öneklerden yoksundur, ancak post pozisyonları kullanır. Karaim’de fiil çekimlerinin dikkate değer bir özelliği, aşağıda [ał], “almak” fiili için gösterildiği gibi kısaltılmış formların olasılığıdır (Németh 2003): ^[13]

	Uzun form	Kısa form
1 sg	Al-a-myn	Al-am
2 sg	Al–sin	Al-olarak
3 sg	Al-a-dyr	ał-ad ~ ał-a-dy
1 pl	Al-a-byz	–
2 pl	Al-a-SYZ	–
3 pl	Al-dyr-lar	ał-d-łar ~ ał-dy-łar

SÖZ DİZİMİ

Tarihsel olarak Karaim tipik bir Türk SOV kelime sırasına sahipti. Bununla birlikte, yaygın dil iletişim durumları nedeniyle bir şekilde ücretsiz kelime sırası edinmiş gibi görünmektedir ve şu anda SVO yapıları için bir tercihe sahiptir (Csató 2001). Karaim morfolojisinin aglutinatif doğası nedeniyle, pronominal denekler sık ​​sık bırakılır, çünkü aynı bilgi ana fiilin bükülmesinde zaten temsil edilir. Karaim finalde ve edat kullanıyor.

Karaim sözdizimi, çok sayıda kod kopyalama örneği sergiler; bu sayede Karaim, güçlü dil iletişim durumları nedeniyle alanındaki diğer dillerin sözdizimsel özellikleriyle birleşir. Bu tür dil temasının etkisi, geniş borç alan Karaim sözlüğünde de görülmektedir (Zajaczkowski 1961). Daha modern zamanlarda, önemli borçlanma aynı zamanda sözlükteki yetersizlikleri temsil etmektedir. ^[14]

YAZI SİSTEMİ

İbranice alfabesinde Karaitlerin geleneksel senaryosu 20. yüzyıla kadar kullanıldı. Birçok Karaite ailesinde hala saklanan İbranice mektup “miedžuma” olarak adlandırılan çeşitli içerik metinlerin el yazısı koleksiyonunda yazılır. 20. yüzyıl boyunca, Karaite toplulukları Latince (Yañalif , Litvanya ve Polonya alfabeleri) ve Kiril alfabelerinde çeşitli değişiklikler kullandı.

Kırım Karaitlerinin romanize alfabesi ( Yañalif ) ^[15]

A a	B ʙ	C c	Ç ç	Gg	E e	F f	İyi oyun
H h	Ben ben	J j	Q q	Ƣ ƣ	L l	M m	N n
Ꞑ ꞑ	O o	Ɵ ɵ	P p	S s	Ş ş	Ь ь	K k
Sen	V v	Y y	R r	T t	X x	Z z	Ƶ ƶ

MODERN ALFABE

Litvanya ve Polonya’da, modifiye Latin alfabesi Kırım ve Ukrayna’da, bu süre Karaimceye yazmak için kullanılır oldu kullanılarak yazılmıştır Kiril . 17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar İbranice harfler kullanıldı.

Kırım Karaitlerinin Kiril alfabesi

А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Д д	Дж дж	Е е
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ	Л л	М м
Н н	Нъ нъ	О о	Ӧ ӧ	П п	Р р	С с	Т т
У у	Ӱ ӱ	Ф ф	Х х	Хъ хъ	Ц ц	Ч ч	Ш ш
Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

• Harfler Е , Ю ve Я sonra kullanılabilir Ğ yumuşaklık bir göstergesi olarak
• Ж ve Ц harfleri sadece Rus kredilerinde kullanılır

Litvanya Karaitlerinin Latinize alfabesi

A a	B b	C c	Ch ch	Č č	Gg	D ‘d’	Dž dž
E e	Ė ė	F f	İyi oyun	H h	Ben ben	Y y	J j
K k	L l	L ‘l’	M m	N n	Ń ń	O o	Ö ö
P p	R r	S s	Ś ś	Š š	T t	T ‘t’	Sen
Ü ü	V v	Z z	Ž ž	Ź ź

KIRIM KARAYCASINDAN YAZI ÖRNEKLERİ

ŞEMA YISRAEL

“Eşitkin İsrayel , Ad… Teñrimiz, Ad.. birdir. Ad.. adıñ dunyağa degin, Ad.. sağınçıñ davurdan davurğa Ad.. hoqmat bilen binyat etti yerni, tüzüdi köklerni aqıl bilen. Ad.. köklerge degindir şağavatıñ, inamlığıñ köklerge degindir. Ad.. kökte tüzüdi tahtın da hanlığı cumlağa erklendi. Ad.., begimiz, ne qadar sıylıdır adıñ cumla ol yerde, ki berisiñ ol kökler üstüne. Ad.. yoqtır Seni kibik, da yoqtır Senden başqa Teñrini, cumladan ki eşittik qulaqlarımıznıñ. Yoqtır Seni kibik, Ad.., uludır Sen, da uludır adıñnı kudretiñ. Ki uludır Sen da qılıvçı acayipler, Sensiñ Teñri yalğız. Sensiñ ol Ad.. yalğız, Sen yarattıñ ol köklerin ol köklerniñ da cumla çerivlerin, ol yerni da cumla ki üstüne, ol deñizlerni da cumla ki alarda, da Sen tirgizeydirsiñ cumlalarin, da çerivi ol kökniñ Saña baş urarlar. Dağın biz qulluq etermiz Ad..’ğa, ki oldır Teñrimiz. Teñrimdir ol da mahtarmın anı, Teñrisi babamnıñ da büyüktirmin anı. Teñrim Sensiñ, Saña mahtov beririmin, Teñrim Saña kavod etermin. Mahtov beriñiz Ad..’ğa, ki yahşıdır, ki dunyağa degindir şağavatı. Mahtov beriñiz Teñrisine ol malahlarnıñ, ki dunyağa degindir şağavatı. Mahtov beriñiz begine ol beglerniñ, ki dunyağa degindir şağavatı. Qılıvçı ulu acayipler yalğız, ki dunyağa degindir şağavatı. Qılıvçı ol kökni aqıl bilen, ki dunyağa degindir şağavatı. Yayıvçı ol yerni ol suvlar üstüne, ki dunyağa degindir şağavatı. Qılıvçı ulu yarıqlar, ki dunyağa degindir şağavatı. Quyaşnı erklenme kündüz, ki dunyağa degindir şağavatı. Aynı da yulduzlarnı erklenme keçe, ki dunyağa degindir şağavatı. Berivçi ötmek cumla tenge, ki dunyağa degindir şağavatı. Mahtov beriñiz Teñrisine ol kökniñ, ki dunyağa degindir şağavatı. Bolğay şağavatıñ ey Ad.. üstümizge, neçik ki musandıq Saña. Mahtovlıdır Ad.. dunyağa degin. Qayyam da köni. Da tekmillendirler ol kök da ol yer, da cumla çerivleri. Da tekmil etti Teñri ol yedinci künde işi ki yarattı, qaldı ol yedinci künde cumla işinden ki yarattı. Da alğışladı Teñri ol yedinci künni, da ayruqsı etti anı, zira ondan qaldı cumla işinden, ki yarattı Teñri qılmadan. Da saqlasınlar oğlanları İsrayelniñ ol şabbatnı nizamda tutmağa ol şabbatnı davurlarıña ömürlik şart. Arama da arasıña oğlanlarınıñ İsrayelniñ, nişandır ol dunyağa degin, ki altı künlerde yarattı Ad.. ol kökni da ol yerni, da ol yedinci künde batal oldı damoradı bitti. Da topladı Moşe cumla camaatın oğlanlarınıñ İsrayelniñ da ayttı alarğa: bulardır ol sözler ki sımarladı Ad.. qılmağa alarnı, altı künler qılınsın iş, da ol yedinci künde olsın sizge Qodeş şabbat şabbaton Ad..’ğa, cumla ol qılğan anda iş öldürrülsin. Yandırmañız ateş cumla oturşalarıñızda ol şabbat künde. Şabbatlarımnı saqlañız da mikdaşımda qorquñız, Menmin Ad… Har kişi anasından da atasından qorquñız, da şabbatlarımnı saqlañız. Menmin Ad.. Teñriñiz. Añlatıvçı sözlerin Yakovğa, rasimların da şaraatların İsrayelğe. Qılmadı alay heç bir ulusqa, da şaraatların bilmediler alar. Mahtañız Teñrini. Yahşıdır mahtov berme Ad..’ğa da zemer aytma adıña ey biyik Teñri. Añlatma erte şağavatıñnı da inamlığıñnı keçelerde.” ^[16]

BEREŞİT BAŞLANUV – ALLA DÜNYANI YARATA

10Alla topraqnı “yer” dep adlandırdı, suv toplamını ise “deñiz” dep adlandırdı. Alla bunı nasıl yahşı olğanını kördi.
     11Soñ Alla dedi:
     – Yer ösümliklerni: urluğını bergen çeşni ve çeşitine köre urluğı içinde olğan mahsul bergen meyva tereklerini yerinde östürsin.
     Öyle de oldı.12Er ösümliklerni: çeşitine köre urluğunu bergen dolaşnı ve çeşitine köre urluğı içinde olğan mahsul bergen tereklerni östürdi. Alla bunı nasıl yahşı olğanını kördi.13Aqşam tüşti, saba açıldı – bu, üçünci kün edi.
     14Soñ Alla dedi:
     – Kök qubbesinde yarıq menbaları peyda olsunlar. Olar kündüzni geceden ayırsınlar ve zamanlarnı, künlerni ve yıllarnı belgilesinler.15Olar yer yüzüni yarıqlatmaq içün, kök qubbesinde yarıq menbaları olsunlar.
     Öyle de oldı.16Alla eki balaban yarıq menbası yarattı: künniñ sabısı olsun dep, balabanca yarıq menbasını, geceniñ ​​sabısı olsun dep, ufaqça yarıq menbasını, veuynı yarattı.17Er yüzüni yarı içlatmaq, kündüz ve geceni idare etmek ve yarıqnı qüntanqla kök qubbesine qoydı. Alla bunı nasıl yahşı olğanını kördi.19Aqşam tüşti, saba açıldı – bu, dörtünci kün edi.

 20Soñ Alla dedi:
     – Suv tiri canlarğa, mahlüqlarğa tolsun, ve quşlar kök qubbesinde yer yüzü üstünden uçsunlar.
     21Alla balaban deñiz ajderhalarını, suvda tolu olğan çeşitine köre er bir süyrelip yürgen tiri canlarnı ve soyuna köre çeşit türlü qanatlı quşlarnı yarattı. Alla bunı nasıl yahşı olğanını kördi.22Alla olarnı:
     – Çoq balalar doğıp çoqlaşıñız, deñizdeki suvlarnı tellurıñız. Uçqan mahlüqlar ise yer yüzünde çoqlaşsınlar, – bağışladı.23Aqşam tüşti, saba açıldı – bu, beşinci kün edi.
     24Son Alla dedi:
     – Çeşitine köre tiri can: soylarına köre ayvanlar, süyrelip yürgen mahlüqlar ve yer yüzündeki kiyik ayvanlar yerinizde çıqsınlar.
     Öyle de oldı.25Alla yer yüzündeki kiyik ayvanlarnı soylarına köre, ev ayvanlarını soylarına köre ve yerindeki episi süyrelip yürgen mahlüqlarnı soylarına köre yarattı. Alla bunı nasıl yahşı olğanını kördi.
     26Soñ Alla dedi:
     – Bizim qıyafetimizge köre ve Bizge oşağan adamnı yasayıq. Olar deñizdeki balıqlarğa, köklerdeki quşlarğa ve ayvanlarğa – bütün yer yüzüne ve yer yüzünde bütün süyrelip yürgen mahlüqlarğa padişalıq etsinler.
     27Alla Özüniñ qıyafetine köre adamnı yarattı, onı Allanıñ körünişine köre yarattı: olarnı er kişi ve qadın kişi olaraq yarattı.

28Alla olarnı bağışladı. Alla olarğa böyle dedi:
     – Çoq balalar doğıp çoqlaşıñız, yer yüzüni tellurıñız ve onı özüñizge boysundırıñız. Deñizdeki balıqlarğa, köklerdeki quşlarğa ve yer yüzünde yürgen er bir mahlüqlarğa ve ayvanlarğa padişalıq etiñiz.
     29Alla dedi:
     – Sizge aş olsun dep, Men bütün yer yüzünde olğan, urluğını bergen episi çeşitnı sizge berdim, mahsul içindeki urluğı olğan episi tereklerni de berdim.30Er yüzündeki episi ayvanlarğa, köklerdeki episi quşlarğa ve yeründe yüz süyrelip yürgen episi mahlüqlar olğa, içinde episi ise Men bütün yeşil ösümliklerni aşamaq içün berdim.
     Öyle de oldı.31Soñ Alla Özü yaratqan er bir şeyge baqtı, ve o, kerçekten de pek yahşı edi.
     Aqşam tüşti, saba açıldı – bu, altıncı kün edi.

2 –

     Glava 1Boyle etip, kökler ve yer, ve yaratmalarnıñ bütün safı yasalıp bitken ediler.

2Edinci kününe Alla Özüniñ yapqan işlerini bitirgen edi. Yedinci künü de O, Özüniñ yapqan episi işlerinden raatlandı.3Alla yedinci künni bağışladı ve ayırdı, çünki bu künü O, Özü yaratqan ve yapqan episi işlerinden raatlandı. ^[16]