Gagavuz Türkçesi
Gagavuzlar Türk toplulukları içerisinde nüfus bakımından küçük bir grubu teşkil etmektedirler. Bununla birlikte asırlardır farklı devletlerin egemenlikleri altında yaşadıkları ve hala özerk yapıda Moldova Cumhuriyeti’ne bağlı bulundukları halde kültürlerini ve dillerini büyük bir özveriyle korumaya çalışmalarıyla da dikkat çeken bir topluluktur. Hristiyan inancına mensup olan Gagavuzlar, dini inançlarının yanında Türklüklerinden hiçbir zaman vazgeçmemiş, atalarının gelenek ve göreneklerini yaşatmaya devam etmişlerdir. Gagavuz Türkçesi; Türkmen Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ile birlikte Güney-Batı Lehçeleri içerisinde gösterilir. Güney-Batı Lehçeleri içerisinde Türkiye Türkçesine en yakın olan lehçe Gagavuz lehçesidir. Son yıllarda Türkiye ve Moldova Cumhuriyeti arasında gelişen ilişkiler Türkiye Türklerinin Gagavuz Türklerini daha yakından tanımasına olanak sağlamış ve bu konudaki çalışmalar da hız kazanmıştır. Temelde aynı lehçe grubunda yer alan Türkiye Türkçesi ve Gagavuz Türkçesi, geçen zaman içinde birbirinden uzaklaşmış gibi görünse de Oğuz Türkçesi temelinde birleşen bu iki lehçe birbirine en yakın lehçeler olarak görülmektedir. Gagavuz Türkçesindeki söz dizimi farklılıklarını bir kenara bırakacak olursak günlük hayatta kullanılan sözcüklerin büyük oranda aynı olduğunu söylemek yanlış olmaz. Birkaç örnek verecek olursak: TT. “Dün” – GT. “Dün”, TT. “Gün” – GT. “Gün”, TT. “Koş-” – GT. “Koş-”, TT. “Git-” – GT. “Git-”, TT. “Ana” – GT. “Ana”, TT. “Baba” – GT. “Boba” gibi örnekler çoğaltılabilir.
Günümüzde Gagavuzlar dillerini ve kültürlerini büyük bir özveriyle koruma gayreti içerisindedirler. Özellikle Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin de bu noktada birçok çalışması mevcuttur. TİKA ve Yunus Emre Enstitüsü gibi kurumlar aracılığıyla Gagavuz Yeri’nde okullar, kütüphaneler ve kültür evleri açılmaktadır. Ancak yapılan çalışmalara rağmen başta ekonomik sebepler olmak üzere birçok iç ve dış faktörün etkisiyle Gagavuz Türkçesi konuşur oranı gün geçtikçe azalmaktadır. Zaten uzun yıllar asimile politikalarına maruz kalmış olan Gagavuzlar, iş bulma ümidiyle gittikleri farklı ülkelerde dillerini ve kültürlerini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Bunun yanında milli bilince sahip olmayan bir kısım Gagavuz Türk’ü de zamanla dillerini ve kültürlerini unutarak asimile olmuştur.
“Dünyada yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Türk dillerinden biri de UNESCO tarafından hazırlanan Tehlikedeki Dilleri Atlası’nda (Atlas of the World’s in Danger) Moldova, Ukrayna, Romanya’da konuşulan Gagavuz Türkçesi kritik derecede tehlike altında ya da ciddi risk altında olan diller arasında gösterilmektedir. Dünya dilleri hakkında istatistikler sunan Ethnologue adlı projede ise 173 bin nüfusu ve %89 ana dili konuşur oranıyla Gagavuz Türkçesi, yaygın ve sürdürülebilir olmamakla birlikte, bazı alanlarda kullanıldığı için gelişme potansiyeli olan bir dil olarak gösterilmektedir”
Bu bağlamda Gagavuz Türkçesinin güncel durumu; yaklaşık 150 bin konuşuru olan, içerisinde Oğuz, Kıpçak, Kuman Türkçesi ve bunun yanında Slav dillerinin de unsurlarını barındıran, yapısı itibariyle devrik cümle dizimine sahip, Güney Batı Türk Lehçelerine mensup bir dil olarak yorumlanabilir.
