OSMANLI DEVLETİ’NDE YAŞANAN BÜYÜK VEBA SALGINI  (1812 – 1819)

Koleranın Yayılma Yollarını Gösterir Osmanlı Haritası Rehber, Dersaadet: Arşak Garveyan Matbaası, 1327)

Osmanlı Devleti coğrafyası dönem dönem çeşitli salgın hastalıkların merkezi olmuştur. Özellikle 19. yüzyılda kolera, veba, sıtma, frengi, trohomi gibi salgın hastalıklar ile mücadele etmek zorunda kalan Osmanlı Devleti, son iki yüz yılın en büyük salgınlarından birisi olan ve tam yedi yıl süren veba salgının patlak vermesiyle sayıları yüzbinleri bulan hastalık ve neticesinde ölümlerle yüzleşmek zorunda kalmıştır.^[1][2]

Hastalık ilk önce, 1812 senesinin Temmuz ayında  imparatorluk başkenti İstanbul’da kendini gösterdi. Salgının ilk ayı sonuna kadar hafif bir seyir halinde süren salgın, ağustos sonunda günlük ölümlerin 2.000’i bulan rakamlarla ciddi bir seviyeye ulaşmıştı. Aralık ayı sonuna doğru seyri oldukça hafifleyen hastalık, bir anda yeniden alevlenerek Mısır, İskenderiye, Eflak, Arnavutluk, Romanya ve Bosna’ya kadar yayıldı.^[4][5][6]     

Hasta Sultan’ı tedavi etmeye çalışan yerli ve yabancı hekimler ( Wellcome Library Collection)

İstanbul’da ölüm vakaları 220.000 Türk, 40.800 Ermeni, 32.000 Yahudi, 28.000 Rum, 50 Halepli, 80 adalı ve 25 Frank olmak üzere 320.955 ölüm olduğunu tahmin edilmektedir.^[3]  Balkanlarda Caragea vebası olarak anılan bu salgın Bükreş’te  25 ile 30.000 arasında kişinin ölümüne sebep olmuştu.^[5] 

Odessa’nın karantina alanı

Salgının hızı ve etkisi bir türlü kontrol edilemiyordu. Kısa sürede küresel bir hale bürünen salgın Mayıs 1812’de Gürcistan Poti, Eylül 1812’de Kırım ve Ağustos 1812’de Odessa’da görüldü. Richelieu dükü, 22 Kasım 1812 tarihinde aldığı bir kararla, kiliseler, tiyatrolar ve pazar kapattı ve tüm Odessa sakinlerini evlerinde zorla tuttu. Bu hamle meyvelerini 66 gün sonra verdi ve 1812 senesinde 2556 kişinin ölümüne sebep olan salgın 1813 senesinde sadece 24 kişinin ölümü ile iyi bir yol kat etti. ^{[6] [7] [8] [9] [11]}       

Avrupa’nın diğer bölgelerine de sıçrayan salgın Mart 1813 tarihinde İngilizlerin denetiminde olan Malta adasına sıçradı. İlk vakanın görüldüğü Mart 1813 tarihinden Ocak 1814’e kadar 4500 kişinin ölümüne yol açtı. Yine yakın bölgede ki Gozo adasında da görülen hastalık 100 kişinin ölümüne neden oldu. 1815 tarihinde ise Korfu adasına da sıçradı. ^{[6] [12]}     

Hastalık 1819 ortalarına doğru kontrol altına alındı ve 1835 ile 1838 yılları arasında yaşanacak olan Veba salgınına kadar görülmedi.^[1]

KAYNAKÇA