MATA HARİ 

Margaretha Geertruida “Margreet” MacLeod (kızlık soyadı Zelle) daha iyi bilinen sahne ismi ile Mata Hari, Hollandalı egzotik dansçı ve hayat kadını.  I. Dünya Savaşı sırasında Almanya adına casusluk yaptığı iddia edilerek kurşuna dizilerek öldürülmüştür. ^[1][4] Son yüzyılın casusluk hikayeleri arasında, en gizemli ve ilgi çekici hayatı nedeniyle, birçok kitap ve sinema filmine ilham vermiş kahramanıdır.

İLK YILLARI

Margaretha Zelle, 7 Ağustos 1876’da Leeuwarden, Hollanda’da doğdu. ^[5] Adam Zelle (2 Ekim 1840 – 13 Mart 1910) ve ilk karısı Antje van der Meulen’in (21 Nisan 1842 – 9 Mayıs 1891) dört çocuğundan en büyüğüydü. ^[6] Üç erkek kardeşi vardı. Babasının bir şapka dükkanı vardı, petrol endüstrisine başarılı yatırımlar yaptı ve Margaretha ‘ya 13 yaşına kadar özel okullar içeren cömert bir erken çocukluk ^[7] verecek kadar zengin oldu. ^[8] Tarihçiler, Mata Hari’nın, yarı Endonezyalı veya Asya ya da Orta Doğu kökenli olduğu iddialarına karşın  her iki ebeveyninin de Hollandalı olduğuna hem fikirdirler. ^[9]

Margaretha’nın babası 1889’da iflas ettikten kısa bir süre sonra, ebeveynleri boşandı ve sonra annesi 1891’de öldü. ^{[7] [8]} Babası 9 Şubat 1893’te Susanna Catharina ten Hoove’ya (11 Mart 1844-1 Aralık 1913) Amsterdam’da yeniden evlendi. Aile dağıldı ve Margaretha vaftiz babası Bay Visser’ın yanına taşındı. Daha sonra, Leiden’de bir anaokulu öğretmeni olmak için çalıştı ancak müdür ile göze çarpan şekilde flört etmeye başladığında, bu durumdan rahatsız olan vaftiz babası tarafından kurumdan çıkarıldı. ^{[7] [8] [10]} Birkaç ay sonra amcasının Lahey’deki evine kaçtı. ^[10]

HOLLANDA DOĞU HİNT ADALARI 

18 yaşında iken Zelle, Hollandalı Sömürge Ordusu Kaptanı Rudolf MacLeod (1 Mart 1856 – 9 Ocak 1928) tarafından yayınlanan ve o zamanlar Hollanda Doğu Hint Adaları’nda (şimdi Endonezya) olan ve bir eş arayan bir Hollanda gazetesine verdiği bir ilanı yanıtladı. 

Zelle, 11 Temmuz 1895’te Amsterdam’da Yüzbaşı John Brienen MacLeod ile evlendi. Evlilik, Zelle’nin Hollanda üst sınıfına taşınmasını sağladı ve mali durumunu sağlam bir temelde oturttu. Evliliğinden sonra kocası ile beraber  Java üzerinde yolculuk yaparak Malang adasının doğu tarafına taşındı.  Bu evliliğinden Norman-John MacLeod (30 Ocak 1897 – 27 Haziran 1899) ve Louise Jeanne MacLeod (2 Mayıs 1898 – 10 Ağustos 1919) adında iki çocuğu oldu.

Evlilik onun için bir hayal kırıklığıydı. ^[11] MacLeod alkolikti ve yirmi yaşından küçük olan eşinin terfisine engel olduğunu düşünmesi nedeniyle suçladığı karısını düzenli olarak dövmekteydi. Aynı zamanda, o zamanlar Hollanda Doğu Hint Adaları’nda toplumsal olarak kabul edilen bir cariye ile açıkça bir ilişkisi vardı. 

Zelle, geçici olarak onu terk etti ve başka bir Hollandalı subay olan Van Rheedes’ın yanına taşındı. Birkaç ay boyunca Endonezya geleneklerini yoğun bir şekilde inceledi ve bu süre zarfında yerel bir dans şirketine katıldı. 1897’de Hollanda’daki isminin yerine, yerel Malay dilinde “güneşin gözü “anlamı taşıyan Mata Hari  sahne ismini aldı.^[8]

MacLeod’un çağrısında Zelle ona geri döndü, ancak davranışı değişmedi ve yaşadığı zorluklardan yeniden kaçmak zorunda kaldı.^[8] 1899 yılında çocuklarını da etkileyen bir yemek zehirlenmesine maruz kaldı ve çocuklarından Norman öldü. ^[12] Bazı kaynaklar, kızgın bir hizmetçi tarafından veya MacLeod’un düşmanları tarafından yemeklerine zehir katıldığını söylemektedir ^[8]

Hollanda’ya taşındıktan sonra, çift resmi olarak 30 Ağustos 1902’de ayrıldı. Boşanma 1906’da kesinleşti. Zelle, Jeanne’nin velayetini aldı. MacLeod yasal olarak destek ödemek zorunda kaldı. Zelle ve kızı için hayatı çok zorlaştı. Jeanne babasına yaptığı ziyaret sonrasında MacLeod, Jeanne’yi annesine iade etmemeye karar verdi. Zelle, durumla savaşacak güce sahip değildi ve bunu kabul etti. McLeod’in kötü bir koca olmasına rağmen, her zaman iyi bir baba olduğuna inanıyordu. Jeanne daha sonra 21 yaşında, muhtemelen sifiliz ile ilgili komplikasyonlardan öldü. ^[10] [13]

SAHNE KARİYERİ

PARİS

1904 yılında Mata Hari egzotik bir dansçı olarak ün kazanmaya başladı. 20. yüzyılın başlarında sanatsal ilhamını Asya ve Mısır’a dans figürlerinden alıp daha modern bir tarza bürüyen Isadora Duncan ve Ruth St. Denis isimli dansçılardan oluşan bir tarzın lideri haline geldi.  ^[8]

Mata Hari, karma, şuh ve bedenini açıkça göstererek yaptığı gösterilerle, seyircilerini büyüledi ve 13 Mart 1905’te Musée Guimet’teki hareketinin başlangıcından bir gecede başarılı oldu. ^[14] Sanayici milyoner Émile Étienne Guimet ‘ın uzun zaman metresi oldu. 

Çocukluğundan beri kutsal Hint dansı sanatını özümsemiş gibi davranarak, Hindistan doğumlu bir Java prensesi olarak sahnelerde namını duyurmaya başladı. Bu dönemde sayısız kez çıplak ya da yarı çıplak fotoğraflar çektirdi. Bu resimlerin bazıları MacLeod eline geçti ve kızlarının velayetini sürdürme konusundaki davasını güçlendirdi.  

Mata Hari, sahnesinde geniş beğeni toplayan kaygısız kışkırtıcı bir stil getirdi. Hareketinin en ünlü bölümü, sadece mücevherli bir göğüs plakası ve kollarına ve kafasına bazı süslemeler giyene kadar kademeli kıyafet dökülmesiydi . ^{[8]  [10]}

Mata Hari’nin kökenleri hakkındaki iddiaları hayal ürünü olmasına rağmen, dönemin eğlencelerinin gösterinin bir parçası olarak kökenleri hakkında renkli hikayeler icat etmek, sahne gücünü artırmak için oldukça yaygındı. Eylemi başarılıydı ve egzotik dansı onu daha saygın bir duruma yükseltti ve Paris’in daha sonra dünyaca ünlü olacağı bir eğlence tarzında yeni bir çığır açtı. Tarzı ve özgür iradeli tutumu onu egzotik ve ifşa eden giysilerle gösterme hevesiyle popüler bir kadın haline getirdi. Kışkırtıcı fotoğraflar için pozlar verdi ve zengin çevrelere karıştı. O zamanlar çoğu Avrupalı ​​Hollanda Doğu Hint Adaları’na aşina olmadığından, Mata Hari’nin egzotik olduğu düşünülüyordu ve iddialarının gerçek olduğuna inanılıyordu. Bir Fransız gazetecisi Paris gazetesinde Mata Hari’nin “çok kederli, son derece kadınsı,^[15] Viyana’daki bir gazeteci performanslarından birini gördükten sonra Mata Hari’nin “vahşi bir hayvanın esnek zarafeti ile ince ve uzun ve mavi-siyah saçlı” ve yüzünün “garip bir dış izlenim bıraktığını” yazdı. ^[15]

Yaklaşık 1910’a kadar sayısız taklitçi ortaya çıktı. Eleştirmenler, popüler Mata Hari’nin başarısının ve göz kamaştırıcı özelliklerinin ucuz teşhirciliğe bağlı olduğunu ve sanatsal değerden yoksun olduğunu düşünmeye başladı. 

Avrupa çapında önemli sosyal etkinlikler planlamaya devam etmesine rağmen, nasıl dans edeceğini bilmeyen bir dansçı olarak ciddi kültürel kurumlar tarafından küçümsendi. ^[8]

CASUSLUK

1916 yazında, Maslov, Almanlarla olan bir it dalaşı sırasında vuruldu ve kötü bir şekilde yaralandı. Her iki gözünde de görme yeteneğini kaybetti. Zelle (Mata Hari)  hastanede yaralı sevgilisini ziyaret etmek için izin istediyse de ^[17]  tarafsız bir ülkenin vatandaşı olduğu için yakın görüş izni verilmedi. Zelle, Deuxième Bürosundan, sadece Fransa için casusluk yapmayı kabul etmesi halinde Maslov’u görmesine izin verileceğini söyleyen ajanlar tarafından bir teklifle karşılandı. ^[17]

Savaştan önce Zelle, Kaiser Wilhelm II’nin en büyük oğlu ve nominal olarak Batı Cephesinde kıdemli bir Alman general olan Veliaht Prens Wilhelm huzurunda Mata Hari olarak rol almıştı. ^[17] Deuxième Bürosu, askeri sırlar için Veliaht tahrik ederek bilgi elde etmek mümkün olabileceğine inanıyordu. ^[17] 

Veliaht Prens’in Ordu Grubu Veliaht Prensi ya da 5. Ordunun yönetilmesiyle pek ilgisi olmadığından habersiz olan Deuxième Bürosu, Mata Hari’ye onu baştan çıkarması ve Fransa’ya Alman planları hakkında iyi bilgiler sağlaması için bir milyon frank teklif etti.^[17] Veliaht Prens’in 1914’ten önce hiçbir zaman bir alaydan daha büyük bir birime komuta etmemiş olması ve şimdi hem bir orduya hem de bir ordu grubuna aynı anda komuta ettiği gerçeği, Alman kararındaki rolünün bir ipucu olmalıydı ve yapısı çoğunlukla nominaldi.

Zelle’nin Deuxième Bürosu ile teması, daha sonra ana suçlularından biri olarak ortaya çıkan Kaptan Georges Ladoux olacaktı. ^[15]

Kasım 1916’da, gemi İngiliz Falmouth limanına çağrıldığında İspanya’dan vapurla seyahat ediyordu. Orada tutuklandı ve casusluktan sorumlu New Scotland Yard’ın komiser yardımcısı Sir Basil Thomson tarafından sorgulandığı Londra’ya getirildi.

Başlangıçta Cannon Street polis karakolunda alıkonuldu, daha sonra serbest bırakıldı ve Savoy Otel’de kaldı. Sorgunun tam metni İngiltere Ulusal Arşivleri’nde 1980’de Eleanor Bron tarafından bağımsız LBC istasyonunda oynanan Mata Hari ile birlikte yayınlandı. ^[19] Bu vesileyle yalan söyleyip söylemediğini, hikayenin sesini daha ilgi çekici hale getirdiğine ya da Fransız yetkililerin onu böyle bir yol ama utanç ve neden olabileceği uluslararası tepki nedeniyle onu kabul etmeyecekti.  

1916’nın sonlarında, Zelle Madrid’e gitti, burada Alman askeri ateşesi Binbaşı Arnold Kalle ile görüştü ve Veliaht Prens ile bir toplantı düzenleyip düzenleyemeyeceğini sordu.^[20] Bu dönemde Zelle, Fransız sırlarını para karşılığında Almanya ile paylaşmayı teklif etti, ancak bunun açgözlülükten mi yoksa Veliaht Prens Wilhelm ile bir toplantı yapma girişiminden mi kaynaklandığı bilinmemektedir. ^[20]

Ocak 1917’de Binbaşı Kalle, Berlin’e  Zelle ile çok yakından eşleşen H-21 adlı bir Alman casus kodunun yararlı etkinliklerini açıklayan radyo mesajlarını iletti. Ajan H-21’in sadece Mata Hari olabileceği ifadelerden açıkça belliydi. ^[20]  

Deuxième Bürosu Mata Hari’nin H-21  olduğunu biliyordu. Zelle, Fransa tarafından tutuklandı. ^[20] [21]

Alman Ordusuistihbarat subayı General Walter Nicolai, Mata Hari’nin kendisine isme layık bir istihbarat sunmadığı için çok sinirlenmişti, bunun yerine Almanlara sadece Fransız politikacıların ve generallerin cinsel yaşamları hakkında dedikodu satmak ve onu bir Alman casusu olarak Fransızlara maruz bırakarak işe son vermeye karar verdi. ^[22]

SORUŞTURMA

Aralık 1916’da, Fransız Savaş Bakanlığı İkinci Bürosu, Mata Hari’nin altı Belçikalı ajanın adını almasına izin verdi. Beşinin sahte malzeme gönderdiğinden ve Almanlar için çalıştığından şüphelenilirken, altıncı Almanya ve Fransa için çifte ajan olduğundan şüphelenildi. Mata Hari’nin Madrid’e bir gezi için Paris’ten ayrılmasından iki hafta sonra, çift ajan Almanlar tarafından idam edilirken, beşi de operasyonlarına devam etti. Bu gelişme, İkinci Büro’ya altı casusun adının Mata Hari tarafından Almanlara iletildiğinin kanıtı oldu. ^[23]

13 Şubat 1917’de Mata Hari, Paris’teki Champs Elysées’deki Hotel Elysée Palace’daki odasında tutuklandı. 24 Temmuz’da yargılandı, Almanya’ya casusluk yapmakla suçlandı ve sonuç olarak en az 50.000 askerin ölümüne neden olmakla suçlandı. Fransız ve İngiliz istihbaratı Almanya için casusluk yaptığından şüphelenmesine rağmen, ikisi de ona karşı kesin kanıt üretemedi. Sözde, odasında gizli mürekkep bulundu bu da o dönemde suçlamak için yeterli bir kanıttı. ^[24]

GÜNAH KEÇİSİ

1917’de Fransa, Nivelle Saldırısı’nın  başarısızlığını takiben 1917 baharında Fransız Ordusunun Büyük Mutini’leri tarafından kötü bir şekilde sarsıldı ve Fransa’da savaş bitkinliği  görülmeye başlandı. Temmuz 1917’de Georges Clemenceau yönetimindeki yeni bir hükümet tamamen savaşı kazanmayı taahhüt etmişti. Bu bağlamda, şimdiye kadar savaşta yanlış giden her şeyin suçlanabileceği bir Alman casusuna sahip olmak Fransız hükümeti için en uygun olanıydı ve Mata Hari’yi mükemmel bir günah keçisi haline getirdi. ^[25]

Kanadalı tarihçi Wesley Wark, 2014 röportajında ​​Mata Hari’ın hiçbir zaman önemli bir casus olmadığını ve sadece hiçbir şey yapmadığı Fransız askeri başarısızlıkları için bir günah keçisi olduğunu belirterek: “Bir günah keçisine ihtiyaçları vardı ve günah keçisi için dikkate değer bir hedefti.” ^[26] Aynı şekilde, İngiliz tarihçi Julie Wheelwright: “İspanya’daki yerel gazetelerde bulamadığınız hiçbir şeyi gerçekten aktarmadı.” diye yazmıştı ^[26] 

Zelle, Paris’teki Hollanda Büyükelçisine masum olduğunu iddia ederek birkaç mektup yazdı. “Uluslararası bağlarım dansçı olarak çalışmamdan kaynaklanıyor, başka bir şey değil … Çünkü gerçekten casusluk yapmadım, kendimi savunamamam korkunç.” ^[27] Mata Hari için duruşma sırasında en korkunç ve kalp kırıcı an, sevgilisi Maslov’un  onun için tanıklık etmeyi reddettiği an olacaktı.. ^[28] Zelle, Maslov’un onu terk ettiğini öğrendiğinde bayılmıştı. ^[29]

Savunma avukatı, kıdemli uluslararası avukat Édouard Clunet, ^[30] imkansız ihtimallerle karşılaştı; savcılığın tanıklarını çapraz olarak incelemeye veya kendi tanıklarını doğrudan incelemeye izin verilmedi. Bouchardon Zelle onu suçluluk kanıtı olarak bir kadın söyleyerek olduğunu çok gerçeği kullandı: “vicdansızca olmadan, erkeklerin yararlanarak alışkın, o bir ajan olmak için doğmuş olan kadının türüdür” ^[15] [17]

Mata Hari, Alman casusu olarak çalışmak için para almayı sorguladı. Bazı tarihçiler, Mata Hari’nin casusluk görevlerini yerine getirmeden Almanlardan sadece para kabul etmiş olabileceğini iddia etmektedir. ^[31] Duruşmasında Zelle şiddetle Müttefiklerine sempati duyduğunda ısrar etti ve benim anavatanı olan Fransa’ya olan tutkulu aşkını ilan etti. Ekim 2001’de, MI5 (İngiliz karşı istihbarat) arşivlerinden çıkarılan belgeler, Hollandalı bir grup olan Mata Hari Vakfı tarafından Fransız hükümetinden MI elle dosyalarının suçlu olmadığını kanıtladığında Zelle’i temize çıkarmalarını istemek için kullanıldı Suçlu olduğu suçlamalar. ^[32]Mata Hari Vakfı’ndan bir sözcü, en çok Zelle’nin her iki tarafa hiçbir sır vermeyen düşük seviyeli bir casus olduğunu savundu: “Onu yeniden mahkum etmek için kullanılan bilgi dosyası hakkında yeterli şüpheler olduğuna inanıyoruz. Belki de tamamen masum değildi, ama iddia edildiği gibi binlerce askerini ölümlerine gönderen usta casus olmadığı açık görünüyor. ” ^[32]

İDAMI

1934 tarihli bir New Yorker makalesi, infazında “özel bir durum için özel olarak hazırlanmış düzgün bir Amazon takım elbise ve bir çift yeni beyaz eldiven” giydiğini bildirdi.^[35] Ancak başka bir kayıt ise aynı takım, düşük kesim bluz giydiğini gösteriyor ve mahkemede giymesi için yardımcıları tarafından yapılan ve hala hapishanede sahip olduğu tek tam, temiz kıyafet olan tricorn şapkasını giydiğini yazmaktadır. ^[13]Her iki açıklama da fotoğrafik kanıtlarla eşleşmez. Wales yazısının devamında “Yavaşça, eylemsizce, dizlerine yerleşti, başı daima yukarı ve yüzündeki en ufak bir ifade değişikliği olmadan yerleştiğini söyleyerek ölümünü kaydetti. orada, dizlerinin üzerinde, doğrudan hayatını alanlara bakarken eğildi. Sonra beline doğru eğildi, bacakları altında iki katına çıktı. ” diye yazmıştı. Görevlendirilmeyen bir memur daha sonra vücuduna yürüdü, tabancasını çıkardı ve öldüğünden emin olmak için kafasına tek el ateş etti. ^[36]

ÖLÜMÜNDEN SONRA 

Mata Hari’nin vücudu hiçbir aile üyesi tarafından talep edilmedi ve buna göre tıbbi çalışma için kullanıldı. Başı mumyalandı ve Paris’teki Anatomi Müzesi’nde tutuldu. 2000 yılında, küratörler Roger Saban’a göre, arşivciler müzenin yer değiştirmesi sırasında muhtemelen 1954’te ortadan kaybolduğunu keşfettiler. ^[37] Başı hala kayıptır. ^[38] [39] 1918 tarihli kayıtlar müzenin cesedin geri kalanını da aldığını, ancak kalıntıların hiçbirinin daha sonra açıklanamayacağını göstermektedir.  

Mata Hari’nin mühürlü duruşması ve ilgili diğer belgelerden oluşan toplam 1.275 sayfalık tutanak, Fransız Ordusu tarafından öldürülmesinden yüz yıl sonra 2017’de sınıflandırıldı . ^[40]

ANISINA

Müze sergisi 

Mata Hari’nin doğum yeri Kelders 33’teki binada bulunuyor. Bina 2013 yılında yangın sırasında duman ve su hasarı aldı, ancak daha sonra restore edildi. Mimar Silvester Adema, Mata Hari’nin babası Abraham Zelle’nin orada bir şapka dükkanı olduğu zaman ortaya çıktığı gibi yeniden inşa etmek için mağazanın eski çizimlerini inceledi. 2016 yılında Mata Hari’nin anılarını sergileyen binada bir bilgi merkezi ( belevingscentrum ) kuruldu. ^[41]

Popüler kültürde  

Birçok sevgilisinden askeri sırları çıkarmak için baştan çıkarma güçlerini kullanarak ölümcül bir çift ajan olarak çalışan egzotik bir dansçı fikri, Mata Hari’yi femme fatale’nin kalıcı bir arketipi haline getirdi. ^[42]

Hayatı birçok filme ilham verdi:

• Alman üretimi Mata Hari (1927)
• Mata Hari (1931), Greta Garbo’nun oynadığı bir Hollywood sinema filmi
• Mata Hari, Ajan H21 (1964)
• Mata Hari (1985).
• 1967’de James Bond parodi Casino Royale , Joanna Pettet’in oynadığı Mata Bond, James Bond ve Mata Hari’nin kızı olduğu söyleniyor.
• 2017’de 12 bölümlük Rus-Portekiz TV dizisi Mata Hari , başrolde Vahina Giocante’nin başrolünü oynadı.

Mata Hari’nin hayatı da en az beş aşamalı müzikallere ilham kaynağı oldu:

• 1967’de Pernell Roberts ve Marisa Mell’in oynadığı Mata Hari ;
• Lene Lovich, Yargıç Smith ve Les Chappell tarafından yönetilen Mata Hari , ilk kez 1982’de Lyric Theatre Hammersmith’de; ^[43]
• Mata! Stuart Brayson’un sözleri ve müziği ile Dünya Prömiyerini Haziran 1995’te Blackpool Grand Theatre’da aldı;
• Mata Hari, Mart 2016yılında Seul, Güney Kore’de çıkışyapan Frank Wildhorn tarafından Moulin Rouge’da
• Bir Son Gece Mata Hari ile birlikte , Craig Bur tarafından müzikle John Burge tarafından yazılmıştır , Ocak 2017’de Kingston, Ontario’daki Isabel Bader Sahne Sanatları Merkezi’nde çıkış yaptı . ^[44] [45]

1992 dizileri ise Young Indiana Jones Chronicles, Indiana Jones, Mata Hari ile romantizm vardır ve onun casusluk yer alır.  Bölüm  George Lucas’ın hikayesine dayanan Carrie Fisher tarafından yazılmıştır.

Şubat 2016’da Hollanda Ulusal Balesi, Anna Tsygankova’nın Mata Hari rolünü, Ted Brandsen’in koreografisini ve Tarik O’Regan’ın müziğini dans ettirerek Mata Hari adlı iki oyunculu bir bale hazırladı. ^[46]

2017 yılında opera Mata Hari tarafından Librettist Peter Akranlar ve besteci Matt Marks New York’un Prototip Festivali’nde yapıldı. ^[47] Ağustos 2018’de, West Mitchell Opera tarafından da üretildi ve Tina Mitchell başrolünü tekrar oynadı. ^[48]