Codex Cumanicus

Codex Cumanicus, bizi 13. yüzyıla götüren ve Avrasya bozkırlarının Türkçe konuşan göçebe halkı Kumanların diline, kültürüne ve inançlarına açılan bir pencere sunan büyüleyici bir tarihi el yazmasıdır. Gizemle örtülü bu eski belge, yüzyıllardır dilbilimcilerin, tarihçilerin ve akademisyenlerin ilgisini çekmiştir.

Codex Cumanicus’un tam olarak nereden geldiği hâlâ bir muammadır. Günümüz Ukrayna, Rusya ve Kazakistan’ını kapsayan Kuman-Kıpçak bölgesinde, muhtemelen 13. yüzyılda oluşturulduğuna inanılmaktadır. Kesin yaratıcıları ve amacı bilimsel tartışma konusu olmaya devam etmektedir.

Günümüzde Vatikan’daki Vatikan Kütüphanesi’nde muhafaza edilen Codex İki bölümden oluşur. Birinci bölüm, Latin alfabesiyle yazılmış Latince , Farsça ve Kumanca bir sözlük ile Kumanca fiiller, isimler ve zamirlerin Latince anlamları ile birlikte yer aldığı bir sütundan oluşmaktadır. İkinci bölümde Kuman- Almanca sözlüğü, Kuman grameri hakkında bilgiler ve Petrarch’a ait şiirler yer almaktadır. 

Codex Cumanicus’un ilk bölümü pratik amaçlarla, dilin öğrenilmesine yardımcı olmak amacıyla yazılmıştır. İkinci bölüm ise Hıristiyanlığı Kumanlarda yaymak amacıyla yazılmış olup, Kuman tercümesiyle birlikte dini kitaplardan farklı alıntılara da yer verilmiştir. Aynı bölümde kelimeler, deyimler, cümleler ve 50’ye yakın bilmecenin yanı sıra dini liderlerin hayatı ve çalışmaları hakkında hikayeler yer alıyor.

Kodeks muhtemelen zamanla gelişti . Özellikle Macaristan’daki ticari , siyasi ve dini liderler, 11. yüzyılın ortalarından itibaren Kumanlarla etkili bir iletişim kurmaya çalıştılar. Cenova Cumhuriyeti gibi İtalyan şehir devletleri Karadeniz kıyı şeridinde ticaret karakolları ve koloniler kurmaya başladıkça Kuman dilini öğrenmek için araçlara olan ihtiyaç keskin bir şekilde arttı.

Kodeksin en eski bölümlerinin 12. veya 13. yüzyılda ortaya çıktığına inanılıyor. Zamanla önemli eklemeler yapılmış olabilir. Venedik’te muhafaza edilen nüsha 11 Temmuz 1303 tarihlidir.

Dilbilimsel Bir Hazine

El yazması, Kıpçak kökenli bir Türk boyu olan Kumanların dilinde yazılmıştır. Dilbilimciler göre yazıldığı döneme ve öncesine ışık tutan değerli kaynaktır. Türkçe’nin gelişimi, coğrafi yayılışı ve bölgedeki dilsel çeşitliliğe ışık tutması bakımdan oldukça önelidir.

İçindekiler

Din ve İnanç Sistemleri

Codex Cumanicus, inanç sistemlerinin bir karışımını ortaya koyan dini metinlerden oluşan bir hazinedir. Sayfalarında Şamanizm, Budizm ve Kumanlar arasında yaygın olan diğer ruhani uygulamaların unsurlarına rastlanmaktadır. O dönemde Avrasya bozkırlarındaki inanç sistemlerinin senkretizmini vurgular.

Hukuki ve Tıbbi Bilgelik

El yazması dini metinlerin yanı sıra hukuki ve tıbbi tavsiyeler de içermektedir. Kuman toplumu ve yönetimine dair bu bilgiler, onların yaşam biçimlerine dair bütüncül bir bakış açısı sunmaktadır.

Codex Cumanicus bir kalıntıdan çok daha fazlasıdır; Orta Çağ boyunca Avrasya’daki farklı kültürler arasındaki etkileşimleri anlamanın anahtarıdır. Kumanlar ve onların bozkırlardaki göçebe yaşamın karmaşık dokusundaki yeri hakkındaki bilgilerimizi zenginleştirmektedir.