Van
| Van | |
|---|---|
|
İl & Büyükşehir |
|
 |
|
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Vali | Mehmet Emin Bilmez |
| • Toplam Yüzölçümü | 21,334 km² (8.237 mil²) |
| Nüfus
(2015) |
|
| • Toplam | 1,096,397 |
| Zaman dilimi | UTC+2 (DAZD) |
| • Yaz (YSU) | UTC+3 (DAZD) |
| Posta kodu |
65xxx |
| Alan kodu | (+90) 432 |
| Plaka kodu | 65 |
|
Resmî site www.van.bel.tr Valiliği Web sitesi |
|
Van , Türkiye’nin bir ili ve en kalabalık on dokuzuncu şehri. Doğu Anadolu Bölgesinde yer alır. Van ili nüfus bakımından bu bölgenin en büyük ilidir. 2017 sonu itibarıyla nüfusu 1.106.891 kişidir. Kuzeyden Ağrı, batıdan Bitlis, güneybatıdan Siirt, güneyden Hakkâri illeriyle, doğudan da İran’la sınırlıdır. Anadolu’nun en büyük kapalı havzası olan Van Gölü kıyısında toprakları verimli, akarsuları bol, iklim koşulları oldukça elverişli bir yerleşim merkezidir. Dünya’nın hâlâ yaşanılan en eski kentlerinden biridir.
Tarihçe
Van’da insan yerleşiminin tarihi MÖ 7000 yıllarına kadar uzanır. Van Kalesinin 6 km güneyinde bulunan Tilkitepe ve Van Gölü’nün kuzeyindeki Ernis Mezarlıklarında yapılan kazılarda Kalkolitik, Tunç, Demir çağlarına ait yerleşimler bulunmuştur. Van’ın medeni tarihi Urartular le başlar. Van, bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi ve Ermenistan ile civarındaki toprakları kapsayan Urartu Devleti’nin merkeziydi. İskit istilasının ardından zayıflayan Urartular, İran’dan gelen Medler tarafından yıkıldı. Daha sonra bölgeye Ahamenişlerler, Büyük İskender, Selevkoslar, Ermeniler, Partlar, Romalılar, Sasaniler ve Doğu Romalılar (Rumlar) hakim olmuştur. 644 yılında Müslüman Araplar bu bölgeyi fethetmiş, daha sonra bölge yine Rumlara geçmiştir. Yöre, uzun süre Abbasilere veya Rumlara bağlı yerel Ermeni beyleriyle yönetilmiştir. 11. yüzyıldan itibaren Türkmenlerin yerleşmeye başladığı Van Gölü havzası, önce Selçuklulara, sonra da İlhanlılara, Celayirîlere, Karakoyunlulara ve Akkoyunlulara yurt olmuştur. 16. yüzyılda Safevilerin Doğu Anadolu’dan uzaklaştırılmasından sonra Van’da Osmanlı egemenliği başlamıştır.
Erken tarih
Hurriler, MÖ 2000’lerden itibaren Van Gölü’nden başlayarak Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın Karadeniz’e döküldüğü yerlere kadar uzanan bir bölgeye hakim olmuştur. MÖ 13. yüzyılda Hurri-Mitanni siyasi teşekkülün merkezi otoritesi zayıflamış ve beyliklere bölünmüştür. Asur Kralları bu küçük beyliklerini hakimiyetleri altına almaya çalışmış ve bu sırada Van Gölü çevresinde Batı İran’a kadar olan bölgede Urartular ile Asurlular arasında mücadeleler başlamıştır. Urartu-Asur mücadelesi MÖ.VI. yüzyılın ortalarına kadar sürmüş, Urartular bu dağlık ve zor arazi şartlarına sahip bölgeyi egemenlik altında tutmuştur
Şehri ilk kuran Asur Kraliçesi Semiramis’tir. Urartular zamanında şehir bir imparatorluk merkezi haline gelmiş ve Urartuların başkenti o zaman Van’a verdikleri isim ile Tuşpa olmuştur. Urartular’dan kalma Van Kalesi, 3000 yıldır hala ayaktadır. Van Kalesi’nde Urartular’dan kalan kaya ve oda mezarları, tapınaklar, yazıtlar ve bazı yapılar bulunur. Urartu kralı I. Sarduri’nin kurduğu ve başkent yaptığı Tuşpa, Urartu krallarının mezralarını, uzun yazıtları içinde barındırır. Horhor Yazıtı, kaledeki en uzun yazıttır ve kral Argişti’ye ait mezar odasının girişinde bulunur. Analı kız kutsal alanında büyük bloklara yazılmış yazılar vardır ve burası bir sunak alanıdır. İç Kale’de Urartulara ait bir tapınağın temelleri bulunur. Kalenin batısında Madır Burcu isimli görkemli yapının ne amaçla yapıldığı tam olarak bilinmemektedir, fakat bir liman olduğu tahmin edilmektedir.Kalenin kuzeyinde yer alan Van Kalesi Höyüğü’nde kazılar da yapılmıştır.
Urartulardan sonra şehre Medler, Persler, Büyük İskender, Selevkoslar, Ermeniler, Partlar, Romalılar, Sasaniler ve Bizanslılar hakim olmuştur. MS 675 yılında Müslüman Araplar şehri fethetmiş, daha sonra şehre yine Bizanslılar, bunları yenen Selçuklular ve sonra İlhanlılar, Celayirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler ve en sonunda Osmanlılar hâkim olmuştur.
Eski şehrin yıkılışı
Van şehri I. Dünya Savaşı’na kadar kalenin güney kısmında surlarla çevrili bölgede kuruluydu. Daha sonra Osmanlı’nın Kafkasya Cephesinde Ruslar’la savaşa girdiği sırada şehirdeki Ermeniler ayaklanmıştır. Bu ayaklanmalar sonucu Ermeniler ve Ruslar şehri ele geçirmiştir. 21 Mayıs 1915’te Rus General Yudeniç Van’a girer. Burada Ermeniler şehrin ve kalenin anahtarlarını generale sunar. 2 Nisan 1918’de Ali İhsan Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, Rusların harabeye çevirdiği Van’ı geri alır.
Bu dönemden sonra Van şehri Erek Dağının eteğinde yeniden kurulur. Eski Van ise 1-2 cami hariç kullanılamaz hale gelmiştir ve günümüze gelinceye kadar ayakta kalan yapılar dayanamayarak yıkılmıştır.
Bu şehrin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Surlara ait bazı kalıntılar vardır ve sağlam olan tek kapı güneye bakan Orta Kapı’dır. Mimar Sinan’ın eseri olan Hüsrevpaşa Külliyesi han, hamam, türbe, imaret, çeşme ve medreseden oluşmaktadır. Bölgede sağlam kalan tek hamam bu külliyenin bir elemanı olan Çifte Hamam’dır. Eski Van’da günümüzde kullanılan tek eser Kaya Çelebi Cami’dir. Eskiden çok görkemli bir mekân olan Van Ulu Camisi ne yazık ki günümüzde yıkılmıştır ve sadece minaresi sağlam kalabilmiştir. Kızıl Cami’ninde aynı şekilde minaresi günümüze ulaşmış ve diğer bölümleri yıkılmıştır. Kentte ayrıca günümüze ulaşan S. Dsirvanor, S. Stephan, S. Vardan, s. Neshan, şehrin en eski kilisesi olan ve Çifte Kilise olarak da anılan S. Paulos ve S. Petros Kiliseleri bulunur. Ayrıca eskiden İsa’nın çarmıhına ait bir parçanın saklandığı Meryem ana (S. haç, Tiramary) kilisesi ve Madır burcunun üstüne yapılmış Vaftizci Yahya (S. Hovhannes) kiliseleri yıkılmıştır. Hüsrev Paşa hanının temelleri Kaya Çelebi ve Hüsrev Paşa Camileri arasında görülebilmektedir. Şehrin batısında bulunana Horhor bahçeleri şehrin surlar içerisindeki bahçeleri durumundaydı ve İskele Kapı’nın hemen önündeydi. Ayrıca bahçelerin yakınında halen kalıntıları olan Horhor Cami ve Medresesi bulunuyor. Evliya Çelebi’nin görkemle anlattığı kale ve Eski Van şehri şu anda bakımsız bir haldedir. Ayrıca şehirdeki patika yolların izi vardır ve alanda küçük tepecikler olusmuştur.
Cumhuriyet dönemi
Van’ın merkezinde Ekim ve Kasım 2011’de iki yıkıcı deprem meydana gelmiştir.
2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Van’da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kurulmuş ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başlamıştır.
Coğrafya
Van, yüzölçümü açısından Türkiye’nin en büyük illerinden biridir. Büyük bölümü yüksek, engebeli ve dağlık alanlardan oluşan Van’da yerleşmeye elverişli alanlar sınırlıdır. Van ilini etkisi altında tutan sert iklim, başlıca ekonomik uğraş olan tarımsal üretimin çeşitlenip gelişmesine olanak tanımaz.
İklim
Van iklimi karasal iklim olup bitki örtüsü bozkırdır. Van’da kış ayları sert geçer. Kar etkisini yoğun göstermektedir. Kış ayları Van’a en çok yağışın düştüğü aylardır. Van’da yaz ayları genelde kurak ve sıcak olup, Van Gölü’nün etkisiyle biraz serin yaşanmaktadır. Bu aylarda fazla yağış olmaz ama rüzgarlar geniş yer tutar. Bitki örtüsünün bozkır olması küçükbaş hayvancılığı geliştirmiştir.
 Van iklimi  |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 12,6 | 14,3 | 22,7 | 27,2 | 28,3 | 33,2 | 37,5 | 36,7 | 35,0 | 28,8 | 20,1 | 15,5 | 37,5 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 1,9 | 2,6 | 6,6 | 12,9 | 18,4 | 23,8 | 28,1 | 28,2 | 24,1 | 17,2 | 10,0 | 4,4 | 14,8 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −3,5 | −2,8 | 1,5 | 7,8 | 13,1 | 18,2 | 22,2 | 21,9 | 17,2 | 10,7 | 4,3 | −0,8 | 9,1 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −7,7 | −7,2 | −2,8 | 2,8 | 7,0 | 10,8 | 14,6 | 14,6 | 10,8 | 5,7 | 0,2 | −4,7 | 3,6 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −28,7 | −28,2 | −22,7 | −17,5 | −1,5 | −2,6 | 3,6 | 6,6 | −0,1 | −7,5 | −20,5 | −21,3 | −28,7 |
| Ortalama yağış (mm) | 33,0 | 33,5 | 45,7 | 55,1 | 46,9 | 18,2 | 5,4 | 4,0 | 14,3 | 46,3 | 47,8 | 37,2 | 387,4 |
| Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü | |||||||||||||
Fauna
Van kedisi, iyi bir yüzücü olan, gözleri mavi veya kehribar rengi ya da biri mavi diğeri kehribar olabilen, nadide ve asil bir kedi ırkıdır. Van kedisinin göz rengi üç gruba ayrılır. Her iki gözü mavi (daima turkuaz mavisi), her iki gözü kehribar (Sarı renk ve tonları, çok nadiren kahverengi) ve tek-göz (Heterokromik; yani bir gözü mavi diğer gözü kehribar renkte olanlar) diye gruplandırılır.
Nüfus
| Van il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir – Kır |
| 1965 | 266.840 | 48 |
%23 60.686 206.154 %77 |
|
| 1970 | 325.763 | 43 | %22 |
%27 88.227 237.536 %73 |
| 1975 | 386.314 | 42 | %19 |
%30 115.830 270.484 %70 |
| 1980 | 468.646 | 39 | %21 |
%33 156.852 311.794 %67 |
| 1985 | 547.216 | 35 | %17 |
%35 189.269 357.947 %65 |
| 1990 | 637.433 | 32 | %16 |
%41 258.967 378.466 %59 |
| 2000 | 877.524 | 23 | %38 |
%51 446.976 430.548 %49 |
| 2007 | 979.671 | 19 | %12 |
%52 511.678 467.993 %48 |
| 2008 | 1.004.369 | 19 | %3 |
%51 514.481 489.888 %49 |
| 2009 | 1.022.310 | 19 | %2 |
%52 527.525 494.785 %48 |
| 2010 | 1.035.418 | 19 | %1 |
%52 539.619 495.799 %48 |
| 2011 | 1.022.532 | 19 | -%1 |
%52 526.725 495.807 %48 |
| 2012 | 1.051.975 | 19 | %3 |
%52 548.717 503.258 %48 |
| 2013 | 1.070.113 | 19 | %2 |
%100 %0 |
| 2014 | 1.085.542 | 19 | %1 |
%100 %0 |
| 2015 | 1.096.397 | 19 | %1 |
%100 %0 |
2000 yılındaki ani nüfus artışından da fark edileceği üzere kente 1990 yılından itibaren yoğun bir göç yaşanmıştır. Bölgedeki terör olayları nedeniyle boşaltılan köylerin en yakın adresi Van olmuştur. Yüzde 38’lik bir artışla nüfus sıralamasında 32. sıradan 23. sıraya yükselen şehrin demografik yapısı da bir hayli değişmiştir.
Güncel Nüfus Değerleri Tablosu (2018):
Van il nüfusu: 1.123.784 (2018 sonu). İlin yüzölçümü 20.921 km2‘dir. İlde km2‘ye 54 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 327 kişi ile İpekyolu’dur) İlde yıllık nüfus artış oranı % 1,53 olmuştur.
01 Şubat 2019 TÜİK verilerine göre 13 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 690 mahalle bulunmaktadır.
Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: İpekyolu (% 3,81)- Muradiye (-% 2,03).
| İlçelerin Nüfusu ve Artış Oranları-Belediye, Mahalle, Köy Sayıları-Şehir ve Köy Nüfusları ve Oranları-Km2 ye Düşen Kişi Sayısı | ||||||||||
| İlçe | Nüfus 2018 | N.Artışı % | Bel.Say. | Mah.Say. | Şehir nüfus | Köy Say. | Köy Nüfus | Şehirli % | Alanı km2 | Yoğunluk |
| Bahçesaray | 14.622 | -0,92 | 1 | 20 | 14.622 | 0 | 0 | 100,00 | 426 | 34 |
| Başkale | 52.544 | 1,10 | 1 | 66 | 52.544 | 0 | 0 | 100,00 | 2.727 | 19 |
| Çaldıran | 63.013 | -0,93 | 1 | 70 | 63.013 | 0 | 0 | 100,00 | 1.478 | 43 |
| Çatak | 20.937 | 1,16 | 1 | 33 | 20.937 | 0 | 0 | 100,00 | 1.952 | 11 |
| Edremit | 125.884 | 1,21 | 1 | 30 | 125.884 | 0 | 0 | 100,00 | 515 | 244 |
| Erciş | 173.313 | 0,14 | 1 | 101 | 173.313 | 0 | 0 | 100,00 | 2.133 | 81 |
| Gevaş | 28.620 | 3,83 | 1 | 41 | 28.620 | 0 | 0 | 100,00 | 1.544 | 19 |
| Gürpınar | 35.663 | 1,45 | 1 | 79 | 35.663 | 0 | 0 | 100,00 | 4.028 | 9 |
| İpekyolu | 312.244 | 3,81 | 1 | 50 | 312.244 | 0 | 0 | 100,00 | 956 | 327 |
| Muradiye | 49.688 | -2,03 | 1 | 48 | 49.688 | 0 | 0 | 100,00 | 912 | 54 |
| Özalp | 65.785 | -1,07 | 1 | 58 | 65.785 | 0 | 0 | 100,00 | 1.430 | 46 |
| Saray | 20.949 | -0,11 | 1 | 27 | 20.949 | 0 | 0 | 100,00 | 872 | 24 |
| Tuşba | 160.522 | 2,43 | 1 | 67 | 160.522 | 0 | 0 | 100,00 | 1.948 | 82 |
| Van | 1.123.784 | 1,53 | 13 | 690 | 1.123.784 | 0 | 0 | 100,00 | 20.921 | 54 |
Ekonomi
Tarım
Van’da tarım alanları yüz ölçümünün %10’unu kapsar. Yetiştirilen başlıca ürünler; Arpa, Buğday, Şeker Pancarı ve Elma yetiştirilmektedir. Ürünler Özellikle Eylül Ayında hasat edilir. Tarım en önemli geçim kaynaklarından olsa da çok kullanılmaz.
Hayvancılık
En önemli geçim kaynağı olan hayvancılık her mevsim kullanılabilir. Özellikle Küçükbaş Hayvancılığın Yetiştiği Van’da yazda her kırsalda hayvan görmek mevcuttur.Yazın yaylara çıkarılan hayvanlar kışın ağıl ya da ahırlara alınır.Türkiye’de en fazla küçükbaş hayvan Van’da bulunur.
Sanayi
Van sanayi bakımından bölgenin üçüncü şehridir. Başlıca fabrikalar: Şeker, çimento, et ve et ürünleri, süt kombinaları ve yemdir. Şeker; Erciş’te çimento ise Edremit’te bulunur.
Kültür
Van kültürü; Van kedisi, Van otlu peyniri ve Van kahvaltısına dayanır. Van otlu peyniri yörede önemli bir şekilde yayılmıştır. Dağlardan toplanan otlardan yapılır. Şehrin sahip olduğu kültürel yapılar, turizme katkı sağlamaktadır. Şehre özellikle İran’dan turist gelmektedir.
- Camiler
- Van Ulu Cami
- Van Hüsrevpaşa Cami
- Van Hz. Ömer Cami
İMüzeler
- Van Müzesi
- Van Urartu Müzesi (Yapım aşamasında)
- Evler
- Van Evi
- Van Kedi Evi
- Kaleler
- Van Kalesi
- Hoşap Kalesi
- Çavuştepe Kalesi
Spor
2018-2019 Sezonu sonunda, Van’ın futboldaki 2 takımı 3. Ligde Vanspor play-off maçları sonunda 2. Lige yükselmiştir. BAL’da Erciş Gençlik Beledyespor ise küme düşmüştür. Kadın futbol 3. Liginde de 1 takımı vardır. Voleybol kadın-erkek ve hentbol erkek 2. Liglerinde birer takımı, hentbol 2. Liginde de 1.takımı yer almıştır. Basketbol, voleybol ve hentbol bölgesel liginde yer alan takım sayısı ise 5dir.
Ziraat Türkiye Kupası’nda Van BB 5.turda Boluspor’a elenmiştir.
Önemli spor tesisleri: Van Atatürk Stadyumu, (10.500), Nur Tatar Spor salonu (5.000), Üniversite Spor Kompleksi (3.500), Van Olimpik Yüzme Havuzu (550)
Yönetim
Van il haritası
Van ilinin ilçeleri toplam 13’tür.
- Bahçesaray
- Başkale
- Çaldıran
- Çatak
- Edremit
- Erciş
- Gevaş
- Gürpınar
- İpekyolu
- Muradiye
- Özalp
- Saray
- Tuşba
2018 yılında TÜİK verilerine göre 13 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 685 mahalle bulunmaktadır.
Eğitim
Van merkezde yaklaşık 200 okul bulunmaktadır. Ayrıca son dönemlerde özellikle liselerde olmak üzere çoğu okul Fatih projesiyle tanışmıştır. Yüzüncü Yıl Üniversitesi de Van’dadır.
Altyapı
Ulaşım
- Karayolu
Van Havaalanı
Van şehri, geçmişinden gelen ve günümüzde de devam eden stratejik öneminden dolayı daima işlek olan yollara sahip olmuştur. Güneydoğu ve Kuzey Anadolu’dan gelen iki önemli karayolu Van’da bileşerek İran’a uzanır.
Bu yollardan önemlisi İstanbul ve Ankara’dan gelerek Erzurum üzerinden Ağrı ve Erciş’i geçerek Van’a bağlanır. Diğer yol ise Adana’dan gelerek Diyarbakır üzerinden Bitlis ve Tatvan’ı geçerek Van’a ulaşır. Bu ikinci yol Tatvan’dan sonra kısmen Van Gölü kıyısından devam etmektedir. Van’da birleşen bu iki önemli karayolu Van’ın doğusunda Özalp üzerinden geçerek Kapıköy Sınır Kapısı’ndan İran’a ulaşmaktadır.
Van il sınırı içerisinde ulaşım ağı büyüktür. Van ile Ağrı, Doğubayazıt, Patnos ve Erciş arası kolayca ulaşım yapılmaktadır. Hakkâri ve Yüksekova arası ise belirli bir noktaya kadar kolaydır, fakat sonra yol çok engebelidir. Son zamanlarda ise bu yolda genişletme çalışmaları yapılmaktadır.
Van’da ulaşımın en zor olduğu yer Çatak ve Bahçesaray ilçeleri arasıdır. Bu bölgenin dağlık olması, ulaşım zorlaştırmaktadır. Kış aylarında bu yollar sürekli kardan kapanır.
Van’da şehir içi ulaşım özel halk otobüsleri ve minibüslerle kullanılmaktadır. Ödeme nakit ve Belvan Kart ile yapılır. 2015 yılından itibaren Van Belediyesi tarafından getirilen yeni otobüslerle ulaşım yapılmaktadır.
- Demiryolu
Van’ın karayolu ulaşımı gibi demiryolu ulaşımı da önem arzeder. TCDD’nin 5. bölgesini oluşturan hat Malatya üzerinden Baskil’e ulaşır. Burada ikiye ayrılan hatlardan biri Elâzığ ve Muş üzerinden Tatvan’a ulaşır. Tatvan’da bulunan iskeleden feribotla Van’a ulaşan hat, Özalp üzerinden İran sınırındaki Kapıköy Tren İstasyonu’nda son bulur. Kapıköy ile karşısındaki İran’ın Razi istasyonunda gümrük kontrolü noktaları vardır. Razi’den ayrılan hat Tebriz üzerinden Tahran’a ulaşır.
Vangölü Ekspresi, İstanbul’dan Tatvan’a haftanın iki günü karşılıklı sefer yapmaktadır. Türkiye ile İran arasındaki demiryolu bağlantısı, İstanbul-Tahran-İstanbul arasında haftada bir gün çalışan Trans Asya Ekspresi ve Van-Tebriz-Van arasında haftada bir gün çalışan trenler ile sağlanmaktadır. Yine İran ile Suriye arasındaki demiryolu bağlantısı, Türkiye’yi transit geçerek Tahran-Şam arasında haftada bir gün çalışan yolcu treni ile sağlanmaktadır. Söz konusu tren Şam-Tatvan arasında pulman ve yataklı vagonlarla, Van-Tahran arasında kuşetli vagonlarla teşkil edilmektedir.
- Havayolu
Van’da bulunan Ferit Melen Havaalanı ise bölgesel önemi olan bir havaalanıdır. Ağrı, Bitlis, Muş ve Hakkâri illerine de hizmet veren havaalanı bu bölgede askeri hareketliliğinin fazla olması nedeniyle işlek bir hava trafiğine sahiptir. Van’dan, İstanbul, Ankara ve İzmir’e her gün düzenli uçak seferleri yapılmaktadır.
