Jean-Paul Sartre

 21 Haziran 1905 (Paris , Fransa) – 15 Nisan 1980 (Paris, Fransa)

Jean-Paul Charles Aymard Sartre; Fransız Felsefeci, roman, deneme, biyografi ve senaryo yazarı, politik aktivist, edebiyat eleştirmenidir .

Varoluşçuluk ve fenomenoloji felsefesinde anahtar figürlerden birisi olarak ve 20. yüzyıl Fransız felsefesinde ve Marksizm düşüncesinde önde gelen isimlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 

Eserlerinde; sosyoloji , eleştirel teori , sömürge sonrası teori ve edebi çalışmalar ve bu disiplinleri işlemiştir.

Sartre, önde gelen feminist ve diğer varoluşçu filozof ve yazar, Simone de Beauvoir ile beraberliği olmuştur.  Sartre ve de Beauvoir beraberce, burjuva olarak gördükleri kültürel ve sosyal varsayımlara ve beklentilere hem yaşam tarzı hem de düşünce açısından meydan okumuşlardır.

Reddetmeye çalışmasına rağmen , 1964 Nobel Edebiyat Ödülü’nü almaya hak kazanmasına rağmen “bir yazarın bir kuruma dönüşmesine izin vermemesi gerektiğini” söyleyerek ödülü ret etti.

Düşünce 

Sartre’ın fikirlerinin temelini “insanların insanlar olarak “özgür olmaya mahkum olmaları” düşüncesi oluşturur..

Bu teori, kainatın yaratıcısının olmadığı esasına dayanıyordu. Bu fikri ifade etmek için  kağıt kesicinin örneği kullanılarak gösteren Sartre, eğer bir kağıt kesiciyi düşünürse, yaratıcının bunun için bir planının olacağını varsayıyordu.

Sartre, insanların varlıklarından önce özleri olmadığını, çünkü Yaratıcının olmadığını söylerek “varoluş özden öncedir” düşüncesini ifade ederdi. Bu, herhangi birinin belirli bir insan doğasına atıfta bulunarak kendi davranışlarını ve davranışlarını açıklayamayacağından, bu davranışlardan mutlaka sorumlu olduğunu iddia ettiği için temelini oluştururdu.   

Sartre, özgünlük ve bireysellik kavramlarının kazanılması ancak öğrenilmemesi gerektiğini ileri sürmüştür. Kendimizi gerçekten önemli olan şey olarak uyandırmak için “ölüm bilincini” deneyimlemeliyiz; yaşamda otantik olan yaşam deneyimi olan bilgiyi değil.  Ölüm, varlık olarak kendimiz için yaşamayı bıraktığımızda ve kalıcı olarak yalnızca dış dünya için var olan nesneler haline geldiğimizde son noktayı çizer. Bu şekilde ölüm, özgür, bireysel varlığımızın yükünü vurgular.

La Nausée ( Bulantı ) adlı eseri, manifestosu ait varoluşçuluk ve onun en ünlü kitaplarından biri olmaya devam etmektedir. Alman fenomenolojisinden bir sayfa almak Hareket, fikirlerimizin gerçek yaşam durumlarının deneyimlerinin bir ürünü olduğuna ve varoluşçuluk gibi felsefi kuramların detaylandırılması için söylemsel yazılara eşit değere sahip roman ve oyunların bu tür temel deneyimleri iyi tanımlayabileceğine inanıyordu. Bu amaçla, bu roman, cansız nesneler ve durumların varlığından kesinlikle kayıtsız kaldığı gerçeğinin tam anlamıyla bilincinde olan Le Havre’ye benzer bir kasabadaki kederli bir araştırmacı (Roquentin) ile ilgilidir. Bu nedenle, insan bilincinin kendilerinde algılayabileceği her şeye dirençli olduklarını gösterirler.

Entellektüel olarak 

Sartre’ın yaşamının geniş odağı insan özgürlüğü kavramı etrafında dönerken, 1944-45 yılları arasında İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru daha fazla kamu meselesinde sürekli bir entelektüel katılım başlatmıştı. 

II. Dünya Savaşı’ndan önce, apolitik bir liberal entelektüeldi. Savaş sırasında ayrıldığı Paris’e 1941 tarihinde geri dönerek “Socialisme et Liberté” direniş grubunu kurdu. 1943 yılında, dağılmış grup sonra Sartre bir yazarlar direnç grubuna katıldı ve savaşın sonuna kadar aktif katılımcı olarak burada bulunmuştur. 

Sartre’ın pozitif bir ahlaki sistem kurmaya ve edebiyatla ifade etmeye çalıştığı fikirlerinin temelini savaş ve esaret deneyiminleriden almaktadır.

Sartre’ın çalışmalarında bu yeni evrenin sembolik başlangıcı, Ekim 1945’te Les Temps modernes adlı yeni bir dergi için yazdığı tanıtımda yer almıştır. Burada dergiyi ve dolayısıyla da kendisini Sol ile hizalayıp yazarlarını ifade etmeye çağırmıştır. Sol’u özel bir partiden çok Sol kavramına yöneldi.

Sartre, her zaman sol süşünceye sempati duydu ve 1956’da Macaristan’ın Sovyet işgaline kadar Fransız Komünist Partisi’ni (PCF) destekledi.

1956’dan itibaren Sartre, PCF’nin Fransız işçi sınıfını temsil etme iddiasını reddetti ve “otoriter eğilimlerine” karşı çıktı. 1960’ların sonunda Sartre , yerleşik komünist partilerin otoritesini reddeden bir hareket olan Maoistleri destekledi . Ancak, Maoistlerle uyum sağlamasına rağmen, Sartre Mayıs olaylarından sonra şunları söyledi: “Birisi tüm kitaplarımı yeniden okursa, kişi derinden değişmediğimi ve her zaman bir anarşist olduğumu fark edecek.” Daha sonra açıkça kendisine anarşist denmesine izin verecekti.  Bir kamu entelektüelinin rolü, tartışmalı konulara girerken bireyin kendisini tehlikeye sokmasına neden olabilir. Sartre, Haziran 1961’de, apartman girişine plastik bir bomba patladığında şahit oldu. O sırada Cezayir’in kendi kaderini tayin etmesi konusundaki kamuoyu desteği, Sartre’i , sömürgecilerin pozisyonları kötüleştikçe yükselen terör kampanyasının hedefi haline getirmişti. Ertesi yıl da benzer bir olay yaşandı ve Cezayir’deki Oran’dan tehdit mektupları almaya başladı.

Edebiyat 

Sartre birçok edebiyat tarzında başarıyla eserler vermişti. Ayrıca edebiyat eleştirisine ve edebiyat biyografisine önemli katkılarda bulunmuştu. 

Oyunları çok sembolikti ve felsefesini ifade etmenin öenmli bir aracıydı.   

Polemikçiler, romancılar, uyarlayıcılar ve oyun yazarları ile benzerliklerine rağmen, Sartre’nin edebi eserleri, popüler hayal dünyasında, sık sık Camus’un eserleriyle karşılaştırıldı. 1948’de Roma Katolik Kilisesi , Sartre’nin eserini Index Librorum Prohibitorum (Yasaklanmış Kitaplar Listesi) içine dahil etti.

Eleştiri 

Bazı filozoflar Sartre’nin düşüncesinin çelişkili olduğunu savunmaktadır.  Spesifik olarak, Sartre’ın felsefi görüşlerinin metafiziği görmezden geldiğini iddia etmesine rağmen metafiziksel argümanlar yaptığını düşünen Herbert Marcuse; Varlık ve Hiçlik “Varoluşçuluk felsefi doktrini olduğunu hesaba katarsak, o idealist doktrini kalır:: varoluş kendisi doğası üzerine kaygı ve anlamsızlığıyla projelendirme için tözselleştirir ontolojik ve metafiziksel özellikleri içine insan varlığının belirli tarihsel koşulların Varoluşçuluk böylece olur. saldırdığı ideolojinin bir kısmı ve radikalizmi aldatıcı.” Şeklinde, In Hümanist Letter , Heidegger Sartre’ın varoluşçuluk altında eleştiriler getirdi.

ESERLERİ 

Oyunlar, senaryolar, romanlar ve kısa öyküler

• Bulantı/ La nausée (1938)
• Duvar/ Le mur (1939)
• Bariona/ Bariona, du Tonnerre’da (1940)
• Sinekler/ Les mouches (1943)
• Çıkış yok/ Huis kapatıldı (1944)
• Typhus, wr. ’44, pub. ’07; Gurur ve Güzel olarak uyarlandı
• Sebep Çağı/ L’âge de raison (1945)
• Kurtarıcı/ Le sursis (1945)
• Saygılı Fahişe/ La putain saygısı (1946)
• Victors/ Morts sans defin (1946)
• The Chips Are Down/ Les jeux sont’u kapanıyor (senaryo, yönetmen Jean Delannoy ; 1947)
• Mesh/ L’engrénage’de (1948)
• Kirli Eller/ Les şebeke satışları (1948)
• Sorunlu Uyku(London ed. (Hamilton) ünvanı vardır: Ruhta Demir ) / La mort dans l’âme (1949)
• Samimiyet(1949)
• Şeytan ve İyi Lord/ Le diable et le bon dieu (1951)
• Kean(1953)
• Nekrassov(1955)
• The Crucible(senaryo, 1957; dir. Raymond Rouleau )
• Altona/ Les Séquestrés d’Altona’daki Mahkum (1959)
• Küba kasırgası/ Rubi Braga ve Fernando Sabino (1961) ile birlikte 1961’de Brezilya’da yazılmış ve basılmıştır.
• Freud: Gizli Tutku(senaryo, 1962; dir. John Huston )
• Truva Kadınları/ Les Troyennes (1965)
• Freud Senaryosu / Le scénario Freud (1984)     

• Felsefi makaleler

  ·         Hayal Etme: Psikolojik Bir Eleştiri / L’imagination (1936)

  ·         Ego / La transsendance de l’égo’nun aşkınlığı (1937)

  ·         Duyguların Teorisi için Eskiz / Esquisse d’une théorie des otions (1939)

  ·         Hayali / L’imaginaire (1940)

  ·         Varlık ve Hiçlik / L’être et le néant (1943)

  ·         Varoluşçuluk bir Hümanizmdir / L’existentialisme est un humanisme (1946)

  ·         Varoluşçuluk ve İnsan Duyguları / Varoluşçuluk ve düşünceler humaines (1957)

  ·         Bir Metod / Soru Sorgulayın (1957)

  ·         Diyalektik Sebep Eleştirisi / Critique de la raison diyalektiği (1960, 1985)

  ·         Bir Etik İçin Defterler / Cahiers une morale dökün (1983)

  ·         Gerçek ve Varlık / Vérité et varoluşu (1989)