Eski Rus Edebiyatı
Batı Avrupa ülkelerine göre Rusya Hristiyanlığı geç kabul etmiştir (10.yy.). Rus edebiyatının ilk gelişimi de hıristiyanlığı kabul ettikten sonra Bizans’ın etkisi altında gerçekleşmiştir. En eski Slav dilinde yazılmış olan edebi eserlerin kökeni 11. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Günümüze kadar ulaşmış olan en eski ve önemli el yazmaları, uluslararası ticaret yollarının kavşağında olan ve ortaçağ Avrupa’sının en zengin ve kültürel şehirlerinden biri olan Kiev’de yazılmıştır. Kiev döneminde (1030-1240) yazılmış kronik yazılar, azizlerin ve keşişlerin yaşamları hakkında yazılar, vaazlar ve birkaç laik hikayeler günümüze kadar ulaşmıştır.
Doğu Slavların tarih öncesi 860-1240 döneminin hem tarihi hem de yarı-efsanevi olaylarını anlatan ‘Geçmiş Yıllar Masalı’ adlı çeşitli keşişlerin, özellikle Nestor ve Nikon’un eserleri Kroniklerin en ünlüsüdür. Bu eserler Eski Rusya’nın tarihini yeniden yazmaya yardımcı olan değerli bilgilerdir, ayrıca özgünlük ve eğlence ile ayırt edilen bir tarihçeyle birleştirilen hikayeler ile birleştirilmiştir. Çünkü Orta çağdaki Rus sakinlerinin hayati eserleri azizlerin hayatlarını anlatan eserler idi. Bu tür biyografilerin en ünlüleri Nestor ve Biskopos Simeon’du.
Bunun dışında Kiev döneminin en belirgin ve yüksek edebi başarısı, 12. Yy.da yazılmış fakat yazarı bilinmeyen ‘ İgor’un alayı hakkında kelime’ adlı ünlü eseridir. Bu eserde, Prens Igor’un Güney Rusya bozkırlarında yaşayan göçebe Kıpçaklar’a karşı 1185’de yapan başarısız savaşı anlatılmıştır. Eserdeki karakterlerin zenginliği, şiirin oluşumu ve hecelerin mükemmelliği onu eski Rus edebiyatının eşsiz zenginliğine ulaştırmıştır.
Kiev döneminin kültürel üstünlüğü 1238-1240’de Moğol-Tatar istilasının ardından sona ermişti. Kiev diğer şehirler ve Rus beylikleri ile birlikte işgalciler tarafından yamalanarak yok edilmişti ve iki yüz yıldan fazla işgalcilerin hükümeti altında kalmıştı. Polonyalıların, Litvanyalıların, İsveçlilerin saldırıları ve Rus prensleri arasındaki çatışmalar durumu daha da ağırlaştırmıştı. Uzun zaman işgalcilerin hükümeti altında kalan Rus beylikleri ancak, 1380 yılında Kulikov Savaşı’nda Dimitri Donskoy’un[1] öncülüğünde ilk kez Tatarlar’ı kazanmıştı. Tarihteki bu olay, Sophony Ryazan’nan tarafınan yazılan ‘Zadonşina’ adlı ünlü eserin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Bu gibi savaşlar, olaylar ve sıkıntılar, özellikle Rus beylikleri mücadelesine adanmış edebi eserlerin yaratılmasına neden olmuştur. Daha öncede belirttiğimiz gibi eserlerin birçoğu Bizans, Polonya kültüründen etkilenerek ortaya çıkmıştı, fakat hepsi demek de yanlıştır, çünkü istisnalar arasında folklor motifleriyle kurulmuş ‘Peter ve Murom Fevronya’ [2](15. yüzyıl) aşk hikayesi de bulunmaktadır.
1480 yılında Moğol-Tatar boyunduruğu devrildi ve Rus beyliklere, İvan III (1462-1505) tarafından, Moskova devletinin himayesi adıyla Moskova şehri ve fethedilen çevresindeki toprakları birleştirilmiştir.
Bundan sonra 16. Yüzyıllarda başlayan barışçıl yıllarının edebi özelliği ise ansiklopedik derlemeleridir: Büyük Menaion Okuyucu[3], Çar Soybiliminin Derecesi Kitabı ve anıtsal çok ciltli tarih, Nikon Facial Chronicle. 16. yüzyılın en popüler eser türlerinden biri de askeri hikayeler ve politik tartışmalar idi. Bunlardan ilki ve en meşhur örneği, Stefan Batory’nin Pskov şehrine geliş öyküsü.
Tarihçiler, yabancı eserlerden etkilenen Rus edebiyatının Orta çağ gelişim dönemini 17. yüzyılla tamamlamıştır. Değişimin önemli kanıtı da, Staroverler’in[4] (eski bir şeye bağlı kalan insanlar) biyografisiyi.
Dipnotlar:
[1] Aziz Dmitri İvanoviç Donskoy (Rusça: Дми́трий Ива́нович Донско́й, ayrıca Dimitrii … 1359’dan itibaren Moskova Büyük Prensi ve 1363’den itibaren Vladimir Büyük … İki yıl sonra Mamai şahsen Moskova‘ya karşı büyük bir kuvvete liderlik eden
[2] Peter ve Muromlu Fevronia Hikayesi, Hermolaus-Erasmus tarafından sıkça bir holografi olarak adlandırılan 16. yüzyıldan kalan bir Rus hikayesidir.
[3] Büyük Menaion Okuyucusu (Rusça: Великие Минеи Четьи; İngilizce: Great Menaion Reader) resmi Rus Ortodoks monoloğudur, yani, azizlerinin orijinal eski yazıları, kilise babalarının eserleri ve Rus dini yazarlarının yorumuyla birlikte incel kitaplarının bir derlemesidir.
[4] (Starover) Patrik Nikon (1605-1681) tarafından yapılan kilise reformları neticesinde, Rusya’daki dini hareketlerin takipçilerinin ortak adı. S.’in başında Protopop Avvakum (1620 veya 1621 -1682) vardı.
