Kars
| Kars | |
|---|---|
|
İl |
|
| Ülke | Türkiye |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu |
| İdare | |
| • Vali | Türker Öksüz |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 9,442 km² (3.645 mil²) |
| Nüfus | |
| • Toplam | 296.466 |
| • Kır | 165.310 |
| • Şehir | 131.156 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAZD) |
| İl alan kodu | 474 |
| İl plaka kodu | 36 |
|
Resmî site kars.gov.tr |
|
Kars kalesinden genel bir görünüm
Kars , Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda yer alan il. Nüfusu 287.654 (2018)kişidir. İl sınırları içerisinde 1 üniversite bulunmaktadır: Kafkas Üniversitesi, Doğusunda Ermenistan ile sınırı bulunmaktadır, İdari merkezi aynı adlı Kars şehridir. 2016 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 ilçe, 9 belediye, bu belediyelerde 56 mahalle ve ayrıca 380 köy vardır. Yüz ölçümü 10.193 km²’dir.
Tarih
Paleolitik Dönemden Selçuklulara
Kars ili topraklarının tarihi, yapılan birçok arkeolojik kazı çalışmalarında yaklaşık iki milyon yıl öncesinde yaşanan Yontma Taş Devri’ne uzandığı görünmektedir. Bu devirdeki dönemlerden kalma şölyen-aşölyen tipte işlenmiş el baltalarına Susuz ilçesinde, Cilavuz Deresi düzlüklerinde rastlanmıştır. Ağzıaçık Suyu’nun batısında kalan düzlüklerde ve Ani şehrinde el baltaları ve büyük yongalar bulunmuştur. Özellikle, Yazılıkaya mağaralarında bulunan duvar resimleri insanların yörede avcılık ve toplayıcılıkla uğraştıklarını ortaya koymaktadır. Bu resimlerde dağ keçileri, geyik ve eşek figürleri çizilmiştir. MÖ 9. yüzyılda Urartu Krallığı’nın sınırları dahilinde olan il, MÖ 7. yüzyılda Kimmerler ve İskitler’in istilalarına uğradı. Bu asrın ardından önce Medler’in daha sonra da Persler’in egemenliğine geçen topraklarda, MÖ 1. yüzyılda Ermeni Tigranlar´ın hakimiyeti sürdü. Daha sonra Roma İmparatorluğu´nun yönetimine giren yöre sonra sırasıyla; Partlar, Arakslılar, Sasaniler, Bizanslılar ve Araplar’ın eline geçti. Bu topraklar 11. yüzyılda tekrar Bizanslılar daha sonra Selçuklular ve Gürcüler’in yönetimine geçti. Anadolu Selçukluları ve Gürcüler arasında el değiştiren yöre, 1239’da Moğollar’ın, daha sonra sırayla İlhanlılar, Altınordu Devleti, Karakoyunlu, Timur ve yine Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevi yönetiminde kaldı.
Osmanlı Devleti dönemi
1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı Devleti´ne katıldı. Kars 19. yüzyıla kadar birçok kez Ruslar ve İranlılar’ın saldırısına uğradı. Bu yüzyılda Ruslar ve Osmanlılar arasında el değiştiren yöre, 1877 yılında Ruslar tarafından alındı. 1917’de Bolşevik İhtilali’nin ardından önce Ermenilerin eline geçen ve 7 Nisan 1918’de kurtarılan Kars, Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlılara bırakıldı. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti’nin merkezi olan Kars’ı İngilizler ele geçirdi. Kars’ı daha sonra Ermeniler’e ve Gürcüler’e bırakan İngilizler buradan çekildi.
Türkiye Milli Mücadelesi esnasında Kars
İngilizlerin çekilmesiyle Ermenistan’ın eline geçen Kars, Kurtuluş Savaşı’yla 30 Ekim 1920’de Türklerin eline geçmiştir. 1921 yılında yapılan Moskova ve Kars Antlaşması ile yeni sınırlarına kavuşan Kars, Cumhuriyet’in ilanından sonra il yapıldı.
Coğrafya
Coğrafi konumu
Kars ili, Doğu Anadolu Bölgesi’nin, Erzurum – Kars Bölümü’nde yer alır. Kuzeyinde; Ardahan, doğusunda; Ermenistan’la, güneyinde; Iğdır ve Ağrıyla, batısında ise Erzurum’la çevrilidir.
Coğrafi şekilleri
Rakımı ortalama 2000 m’yi bulan Kars ili topraklarının büyük bölümü yaylalardan oluşur. Akarsu vadileriyle yer yer parçalanan ilde yaylalar dalgalı düzlüklerden oluşur. Kars ilinde yer alan önemli yükseltiler şunlardır: Allahuekber Dağları, Kısır dağı, Akbaba, Aladağ ve Aşağıdağ. Aras Nehri ve Kura Nehri şehir topraklarından geçerek Hazar Denizi´ne dökülmektedir.
İklimi ve bitki örtüsü
Kars ilinde karasal iklim hakimdir. Kışları kurak, yazları ise yağışlı geçen ilde kışın sıcaklıklar -39 °C’ye kadar düşer. Karla kaplı gün sayısı 120’den fazladır. Bu ildeki iklim tipi diğer doğu illerine göre farklılıklar göstermektedir. Örnek olarak en çok yağışın yaz mevsiminde yağdığı gösterilebilir. Kars ili dahilinde yaz aylarında ilçeden ilçeye sıcaklık farklılıkları gözlemlenmektedir. Örneğin Akyaka, Arpaçay, Digor ve Kağızman ilçeleri, merkez ilçe başta olmak üzere Sarıkamış, Selim ve Susuz’dan daha sıcak olur.
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Arl | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ort.En Yüksek °C | -4.6 | -2.6 | 3.3 | 11.6 | 16.5 | 21.1 | 25.7 | 26.3 | 22.2 | 15.0 | 6.4 | -1.4 | |
| Ort.En Düşük °C | -15.9 | -14.3 | -7.5 | -0.1 | 3.8 | 6.8 | 10 | 9.9 | 5.4 | 0.6 | -5.0 | -11.7 | |
| Bu şema merkez ilçe bilgilerini kapsamaktadır. Kaynak: | |||||||||||||
Yaşanan sert iklim koşullarından ötürü il genelinin doğal bitki örtüsü bozkırdır. Ormanlar, dağların yüksek kesimlerine kadar çıkar. ‘Sarıkamış Ormanları’ buna bir örnektir. İl genelindeki yayla ve platoların çayırlarla kaplanması sayesinde yayla hayvancılığı büyük önem taşımaktadır. Yörede Dünya’nın başka hiçbir yerinde yetişmeyen nadir bitki türleri bulunmaktadır.
Ekonomi
Tarım ve hayvancılık
Kars ili ekonomisi büyük bir oranda tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Kars ili arazisinin %34,7’si tarım arazisidir. İl genelinde başta hububat (buğday, arpa) üretimi olmak üzere yem bitkileri ve endüstri bitkileri yetiştirilmektedir. En çok üretilen ürün buğdaydır. Yıllık üretim 234.631 tonun üzerindedir. Bunu 170.984 tonla arpa ve 74.400 tonla şeker pancarı izlemektedir. İl genelinde en çok üretilen ürünlerden olan tahıllardır. Bunda ilin iklim yapısı, yer şekilleri ve coğrafi konumunun büyük etkisi vardır. Bu ürünlerin dışında başta Digor ve Kağızman ilçeleri olmak üzere meyve ve sebze üretimi de yapılmaktadır. Meyve üretiminde başı kayısı, elma ve ceviz çekmektedir. İl genelinde en çok yetişen sebzeler ise sırasıyla beyaz lahana, soğan ve taze fasulyedir.
Kars ili kırsalındaki en temel ekonomik sektör hayvancılıktır. Çayır ve mera arazileri %39,2 ile tarımsal araziden daha geniştir. Bu oranın büyük oluşu ilde özellikle küçük ve büyükbaş hayvancılığının gelişimine büyük katkı sağlamaktadır. 2005 yılı itibarı ile il genelinde 350.969 koyun, 332.071 sığır, 28.751 keçi, 19.107 tek tırnaklılar ve 202 manda bulunmaktadır. Bunun dışında özellikle arıcılık başta olmak üzere kümes hayvancılığı ve bu hayvanların sayısı ve ürettikleri bal ve yumurta sayılarıda il halkının geçimine katkı sağlamaktadır. Kaşar ve bal haricinde üretilen hayvansal ürünler pazarlanmamaktadır. Bu ürünler sadece aile ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
Sanayi
Kars ilindeki yatırım azlığı sebebiyle bu il 1968 tarihinde Birinci Derecede Kalkınmada Öncelikli Yöre olarak ilan edilerek bundan sonraki on yıl içersinde sanayi tesislerinin açılması gerçekleşmiştir. Bugün il genelinde altı büyük sanayi tesisi mevcuttur. Bu tesisler şunlardır:
|
Bunun dışında Kars Organize Sanayi Bölgesi’nde ve Küçük Sanayi Sitesi’nde irili-ufaklı işletmeler vardır. Elde edilen sütten yapılan süt ürünlerinden en önemlisi olan kaşar Zavod adı verilen mandıralarda işlenir. Kars Kaşarı adı verilen bu ürün İzmir Enternasyonal Fuarı’nda 1937 yılından 1950’ye kadar gravyer ve beyaz peynir ile birlikte Türkiye Birincilik Ödülü’nü almıştır.
Ticaret
Kars halkının büyük bir kısmı geçimini tahıl tarımı ve geleneksel mera hayvancılığı ile sağlamaktadır. Hayvancılık genellikle küçük aile işletmeciliği şeklinde ve aile ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılmaktadır. Bu üretimden doğan ürünlerin büyük kısmı bu aileler tarafından tüketilmektedir.
Kars ili genelinde 2005 yılı itibarı ile yüzbinlerce büyük ve küçükbaş ve binlerce tek tırnaklı hayvan bulunmaktadır. Bunun dışında 44.296 arı kovanı olup yıllık ortalama 1058,63 ton bal üretilmektedir. 3000 ton beyaz peynir, 5000 ton kaşar peyniri ile 112.000 ton süt üretilmektedir. Bitkisel üretimde ise tahıl ürünleri başta gelmektedir. Kars’ta sanayi kesimi Gayri Safi Yurtiçi Hasılasından yaklaşık binde 6 pay almaktadır. İl genelindeki sanayi tesisleri ağırlıklı olarak hayvansal ve tarımsal ürünleri işletmektedir. İl geneli mevcut sanayi kuruluşları; şeker, ayakkabı, yem, çimento, et, değirmen taşı, süt ürünleri, mobilya, tuz, bordür ve parke gibi alanlarda faaliyet göstermektedir Son zamanlarda ildeki turizm sektörü de gelişmektedir.
Nüfus
Kars İli Nüfusu: 289.786’dır. Bu nüfusun %47,26’sı şehirlerde yaşamaktadır (2016). İlin yüzölçümü 10.193 km²’dir. İlde km²’ye 28 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 55’tir.) İlde yıllık nüfus artış oranı %-0,98 olmuştur. İl merkezinin denizden yüksekliği: 1.756 m.’dir.
| Kars il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir – Kır |
| 1965 | 606.313 | 13 |
%19 117.363 488.950 %81 |
|
| 1970 | 660.018 | 13 | %9 |
%23 153.241 506.777 %77 |
| 1975 | 707.398 | 17 | %7 |
%24 170.777 536.621 %76 |
| 1980 | 700.238 | 22 | -%1 |
%25 172.119 528.119 %75 |
| 1985 | 722.431 | 25 | %3 |
%27 196.700 525.731 %73 |
| 1990 | 662.155 | 30 | -%8 |
%32 209.463 452.692 %68 |
| 2000 | 325.016 | 57 | -%51 |
%44 142.145 182.871 %56 |
| 2007 | 312.205 | 58 | -%4 |
%43 134.726 177.479 %57 |
| 2008 | 312.128 | 58 | -%0 |
%42 130.625 181.503 %58 |
| 2009 | 306.536 | 58 | -%2 |
%41 126.127 180.409 %59 |
| 2010 | 301.766 | 58 | -%2 |
%41 123.452 178.314 %59 |
| 2011 | 305.755 | 59 | %1 |
%42 129.047 176.708 %58 |
| 2012 | 304.821 | 59 | -%0 |
%43 131.235 173.586 %57 |
| 2013 | 300.874 | 59 | -%1 |
%43 129.458 171.416 %57 |
| 2014 | 296.466 | 59 | -%1 |
%44 131.156 165.310 %56 |
| 2015 | 292.660 | 59 | -%1 |
%46 133.334 159.326 %54 |
| 2016 | 289.786 | 61 | -%1 |
%46 133.528 156.258 %54 |
Güncel Nüfus Değerleri Tablosu (2018):
Kars ili nüfusu: 288.878’dür. Bu nüfusun % 48,53’ü şehirlerde yaşamaktadır (2018 sonu). İlin yüzölçümü 10.193 km2‘dir. İlde km2‘ye 28 kişi düşmektedir. (Bu sayı Merkezde 57’dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 0,43 olmuştur.
01 Şubat 2019 TÜİK verilerine göre 8 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 57 mahalle, ayrıca 381 köy bulunmaktadır.
Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Akyaka (% 2,54)- Digor (-% 1,69).
| İlçelerin Nüfusu ve Artış Oranları-Belediye, Mahalle, Köy Sayıları-Şehir ve Köy Nüfusları ve Oranları-Km2 ye Düşen Kişi Sayısı | ||||||||||
| İlçe | Nüfus 2018 | N.Artışı % | Belediye S. | Mah.Say. | Şehir nüfus | Köy Say. | Köy Nüfus | Şehirli % | Alanı km2 | Yoğunluk |
| Akyaka | 10.985 | 2,54 | 1 | 3 | 2.026 | 27 | 8.959 | 18,44 | 417 | 26 |
| Arpaçay | 17.373 | 0,33 | 1 | 4 | 2.858 | 48 | 14.515 | 16,45 | 1.165 | 15 |
| Digor | 22.282 | -1,69 | 2 | 2 | 6.059 | 37 | 16.223 | 27,19 | 1.092 | 20 |
| Kağızman | 45.936 | 1,99 | 1 | 9 | 18.572 | 62 | 27.364 | 40,43 | 1.871 | 25 |
| Merkez | 115.891 | 1,04 | 1 | 23 | 86.349 | 72 | 29.542 | 74,51 | 2.048 | 57 |
| Sarıkamış | 42.683 | -1,39 | 1 | 9 | 16.601 | 55 | 26.082 | 38,89 | 2.038 | 21 |
| Selim | 23.231 | -0,76 | 1 | 3 | 5.347 | 53 | 17.884 | 23,02 | 982 | 24 |
| Susuz | 10.497 | -0,33 | 1 | 4 | 2.393 | 27 | 8.104 | 22,80 | 578 | 18 |
| Kars | 288.878 | 0,43 | 9 | 57 | 140.205 | 381 | 148.673 | 48,53 | 10.193 | 28 |
Altyapı
Eğitim
- Kafkas Üniversitesi
Ulaşım
Kars, Kuzeydoğu Anadolu’da ulaşım ağının kesiştiği noktada yer almaktadır. İle kara, demir ve havayolu ile ulaşmak mümkündür.
Kars ilinin merkez ilçesinde uluslararası statüye sahip bir de havaalanı vardır (IATA: KSY). 1988 yılında açılan havalimanı, 2007 yılında büyük onarımdan geçmiştir. Yeniden uçuşlara açılan havalimanına İstanbul’daki Sabiha Gökçen Havalimanı ve Atatürk Havalimanı’ndan günde iki uçuş ve Ankara Esenboğa Havalimanı’ndan bir uçuş yapılır. Ayrıca Aralık 2007’den itibaren SunExpress’in karşılıklı Kars-İzmir seferleri de başlamıştır. Temmuz 2008’de Kars’tan Azerbaycan’ın başkenti Bakü’ye karşılıklı seferler düzenlenmeye başlandı. 10 Haziran 2009 tarihinden itibaren Çarşamba günleri haftada bir olmak üzere karşılıklı Köln-Kars uçuşları Öger Tours-Hamburg International ortaklığı ile başlatıldı ve bu uçuşlar iki yıl devam etti (Sadece yaz mevsiminde).
Konum
Konum Bilgileri Tablosu
| Konum Bilgileri | |||||
| İlçe | Kuruluş Yılı | Alanı km² | Rakım mt. | Merkeze km | Ulaşan Yollar |
| Akyaka | 1987 | 417 | 1.492 | 61 |  -06 |
| Arpaçay | Cumh.önce | 1.165 | 1.695 | 41 |  -30 |
| Digor | 1953 | 1.092 | 1.650 | 44 |  -01 |
| Kağızman | Cumh.önce | 1.871 | 1.414 | 71 |  -02,  -04=>36-28 |
| Kars Merkez | 2.048 | 1.756 | E E691/ -03, -01, 36-01, 36-07 |
||
| Sarıkamış | Cumh.önce | 2.038 | 2.103 | 55 | E E691/ -01, 36-53, 36,55 |
| Selim | 1957 | 982 | 1.858 | 31 | E E691/ -01, 36-55, 36-57 |
| Susuz | 1959 | 578 | 1.755 | 27 | E E691/ -02, -05 |
| Kars | Cumh.önce | 10.193 | |||
Spor
2018-2019 Sezonunda, Kars’ın tüm liglerdeki tek takımı Sarıkamış Gençlerbirliği, futbol Bölgesel Amatör Lig (BAL)’da sezon sonunda küme düşmüştür.
Ziraat Türkiye Kupası ‘nda Sarıkamış Gençlerbirliği, 2.turda Van BŞB Spor ‘a elenmiştir.
Kars kulüplerinin Türkiye liglerindeki maçları Kafkas Üniversitesi spor tesislerimde yapılmaktadır. İlin en önemli spor tesisi Sarıkamış Cıbıltepe Kayak Merkezi’dir
Medya
Kars ili genelinde sadece Serhat TV adlı bir tane yerel televizyon yayın yapmaktadır. Bunun dışında ulusal bazda hizmet veren bazı haber ajanslarınında -İhlas Haber Ajansı, Cihan Haber Ajansı ve Doğan Haber Ajansı- il temsilcilikleri bulunmaktadır. Ayrıca, il genelinde yayımlanıp basılan birçok gazete ve radyo hizmeti veren istasyonlar bulunmaktadır.
Kültür
Gelenekler
Kars ili gelenekleri il merkezindeki geleneklerle büyük benzerliğe sahiptir.
|
Festivaller
İl genelinde düzenlenen bazı festivaller aşağıda listelenmiştir.
|
