ÜRÜN YERLEŞTİRMENİN BİLİNÇALTI ETKİLERİ

Yazan: Dr. Tarık YOLCU

Ürün yerleştirmenin bilinçaltına etkileri bilinçaltı reklamcılıktan farklı bir durumdur. Bilinçaltı reklamları ile ürün yerleştirmeler arasında bazı farklılıkların olduğunu dile getirmek gerekir. Bilinçaltı reklamlarında bilinçli farkındalık eşiğinin altında bir anlama, bir idrak söz konusudur. Ayrıca burada hedef kişi ya da kişilerin tüm ihtiyaç ve gereksinimlerini harekete geçirecek nitelikte bir uyarıcıya tepki göstermeleri ya da yanıt vermeleri söz konusu olmaktadır (Vollmers, 1995:16). Ürün yerleştirme çalışmaları ise bilinçli farkındalık eşiğinin üstünde, insanların bu uygulamaları idrak edebildikleri bilinç düzeyinde uygulanmaktadır.

İzleyicilerin neden bazı ürün yerleştirme uygulamalarına tepkisiz veya neden bazılarını çok fazla benimsediklerini ölçmek için yapılan bir beyin taraması araştırması ile alınan bazı araştırma sonuçları vardır.

Bu araştırma Amerika’da yayınlanan bir yarışma programı olan American Idol isimli programda kullanılan ürün yerleştirme uygulamaları ile yapılmıştır. American Idol, Amerika’nın bütün eyaletlerinde gezip ses konusunda yeteneği olan 24 insanı seçip her hafta en az oyu alanın elenmesi sonucu sezon sonunda Amerika’nın pop idolünün seçildiği bir programdır. Bu programa Coca-Cola, Cingular Wireles ve Ford markaları destekleyici (sponsor) olmuş, programın bazı noktalarında değişik şekillerde reklamları yapılmaktadır. Coca Cola’nın ürün yerleştirme uygulamaları, jüri üyelerinin önünde duran bardaklardaki içeceklerin Coca-Cola olması, kullanılan mobilyaların Coca-Cola şişesine benzemesi gibi farklı öğeler üzerinden yapılmaktadır. Ayrıca şekil 4’te görüldüğü üzere yarışmacıların gösteriye çıkmadan önce bekledikleri odanın isminin Coca-Cola’nın kırmızı renginden gelen kırmızı oda olması ve odanın duvar kâğıtlarında Coca-Cola logosu kullanılmasıdır (Lindsrom, 2009:56).

Bu programın Türkiye’deki versiyonu olan Pop Star’da da aynı tür ürün yerleştirmeler yapılmıştır. Örneğin programın ilk sezonlarında yine Coca-Cola destekleyici(sponsor) olmuş, yarışmacıların beklediği oda kırmızı oda ismi ile anılmaktaydı. Daha sonraki sezonlarda ise destekleyici firma olarak Milangaz LPG firması olmuş, yarışmacıların beklediği oda tüp şeklinde ve sıcak oda olarak nitelenmişti.

Cingular Wireless firması ise cep telefonu hizmet sağlayıcısıdır. Bu firmanın ürünü ise yarışmacılara destek için yollanan oyların atıldığı telefon numarasıdır. Bu sponsorluk sayesinde firma ismi bütün yarışmacılar tarafından “Aday numaramı kısa mesaj olarak yazıp Cingular Wireless’in X numarasına gönderebilirsiniz.” denerek firmanın program içinde kullanılarak ürün yerleştirme uygulaması yapılmıştır (Lindsrom, 2009:56).

Türkiye’deki yarışmada ise buna benzer uygulama, desteklenmek istenen adayın aday numarası Turkcell veya Vodafone üzerinden yapılmaktaydı. Yani iki firmanın reklamıda aynı şekilde eşit olarak yapılmaktaydı.

American Idol’un diğer destekleyici firması olan Ford firmasının ise program içinde hiçbir bağlantısı olmayıp, sadece reklam geçişlerinde 30 saniyelik ürün reklamları yayınlamaktaydı (Lindsrom, 2009:56).

Bu veriler ışığında beyin taraması yapacak olan araştırmacılar deneklere ilk önce arka arkaya her biri birer saniye görülecek şekilde, aralarında Coca-Cola, Cingular Wireles ve Ford logolarınında bulunduğu yarışma programında da kullanılan ürün logoları gösterildi. Buna markalandırılmış logolar adı verildi. Aynı şekilde başka bir 30 saniyelik görüntü ile yarışma programında reklamı bulunmayan diğer logoların bulunduğu ve programla bağlantısı olmayan ürünler anlamındaki markalandırılmamış logolar denilen başka bir video gösterildi. İki video izletildikten sonra denekler American Idol programından alınmış 20 dakikalık özel görüntüler ve nihai sonuçlar için istatistiksel doğrulama kıstası olarak kullanmak amacıyla başka bir gösteri programından görüntüler gösterilmiştir (Lindsrom, 2009:54).

Araştırmanın sonuçları değerlendirildikten sonra önemli bulgulara ulaşılmıştır. Bu bulgular, programın 20 dakikalık özel gösterimi gösterilmeden önce deneklere izlettirilen 30’ar saniyelik markalandırılmış ve markalandırılmamış logoların bulunduğu videolarda American Idol’da destekleyici ve ürünlerini yerleştiren markalar olan Coca-Cola, Cingular Wireles ve Ford’un logoları oldukça sık görünmesine rağmen deneklerin bu logolara, rastgele seçilmiş markalandırılmamış logoların bulunduğu ürünlerin logolarından daha iyi hatırlamadıkları görülmüştür. Yani iki gruptaki markalarında başka bir etki olmadığı halde birbirinden farklı olmayacak şekilde hatırlandıkları görülmüştür (Lindsrom, 2009:55).

Ancak American Idol yarışmasına ait 20 dakikalı görüntüler izlettirildekn sonra deneklere markalandırılmış ve markalandırılmamış logoların bulunduğu videolar tekrar izlettirildiğinde markalandırılmış logolar, markalandırılmamış logolara kıyasla daha iyi ölçüde anımsanmaktaydı. Bunun yanında ürünlerini programa stratejik şekilde yerleştirmiş veya program esnasında reklam vermiş firmaların logolarından oluşan markalandırılmış logoların anımsanma gücü, markalandırılmamış logoların anımsanmasını engellemiştir. Yani deneklerin programı izledikten sonra Coca-Cola ve Cingular Wireless gibi markalandırılmış logoların yer ettiği belleklerinde Pepsi ve Verizon gibi markalandırılmamış logolara yer kalmamıştı (Lindsrom, 2009:55).

Ürün yerleştirme açısından daha farklı önemli bulgularda bu araştırma sayesinde öğrenilmiştir. Beyin taraması sonuçları Coca-Cola’nın Cingular Wireless’den fazla akılda kaldığını, Ford’dan ise çok daha fazla ileride olduğunu göstermiştir. Daha ilginç olan sonuç ise Ford’un yaptığı destekleyici konumun uygulanması sebebiyle diğer destekçi firmalar içinde zayıf bir varlık göstermekle kalmamaktaydı. Deneklerin beyin taraması testlerinde Ford reklamlarını araştırma öncesinden bile daha az hatırladıklarını görülmekteydi (Lindsrom, 2009:56).

Beyin taraması sonuçları yorumlanırken Ford’un reklam algısının neden bu şekilde azalmakta, Coca-Cola’nın ise programa yaptığı yatırımı çok etkin şekilde geri aldığı irdelendiğinde şu sonuçlar çıkmaktaydı; Coca-Cola programın içeriğinde reklam olarak durmamakta, her an heryerde kendisini programın bir dekoru gibi kullanmaktaydı. Program süresince insanlarda kola içme isteği dahi uyandırmaktaydı. Zira jüri üyelerinin önünde içecek olarak Coca-Cola durmaktaydı. Aynı şekilde Cingular Wireless’de yarışmacılara destek vermek isteyen insanların bu hatları kullanarak oy atmaları gerekmesi veya o operatöre doğru mesaj atmaları gerektiği için o şirketin bir ürününü illaki deneyimlemesi gerekmektedir. Bu ihtimali gözardı ederek program içinde firmanın kilit bir rolü yarışmacılar tarafındanda tekrarlanmaktadır (Lindsrom, 2009:56).

Bütün bu değerlendirmeden sonra ulaşılan sonuç, bir filmin, dizinin, televizyon programının veya herhangi bir ürün yerleştirme aracının bütünleyici bir parçası olmadığı sürece, ürün yerleştirmeye yapılan yatırım olumlu sonuç vermekten çok, yukarıdaki beyin taraması sonuçlarındanda görüldüğü üzere firma açısından negatif sonuçlar doğurabilmektedir (Lindsrom, 2009:56).

Türkiye’deki programların etkinliğine dair bu şekilde bir araştırmaya rastlamak zordur. Ancak firmaların basında çıkan açıklamarına bakıldığında Milangaz yöneticilerinin yaptığı açıklamaya göre yaptıkları yatırımın üç katı karşılığını aldıklarını söylemektedirler. Mobil telefon şirketileri ise ilk yarışmada 150 bine yakın oy amacıyla yollanan kısa mesaj sayesinde ürün yerleştirmenin getireceği bilinirliklerinin artmasının yanında maddi olarakta yüksek bir gelir elde etmişlerdir. (gurbetport.com, 2010).

ÜRÜN YERLEŞTİRMENİN ETKİSİNİN NÖROLOJİK AÇIKLAMASI

Ürün yerleştirme kavramının insan beyni içerisinde ne gibi etkiler oluşturduğuna yönelik Linsdrom’un (2009:60) kitabında aktardığı araştırmalar ışığında ortaya çıkan bazı sonuçlar mevcuttur. Daha önce aktarıldığı üzere üzere American Idol yarışmasında hangi ürün yerleştirme uygulamasının daha etkili olduğunu görülmüştü. Bir diğer çıkarım ise beynin içerisinde ayna nöron olarak adlandırılan beynin motor öncesi bölümünde, bazı hareketlere verilen tepkiler sonucu ortaya çıkmasıdır.

Parma Üniversitesi’nden Vittorio Gallase, Giacomo Rizzolatti, düşünceleri okuma bağlamında yürüttükleri çalışmalarda yeni bir sınıf nöron tespit etmişlerdir. Bu nöronların harekete geçmesi için kişinin spesifik bir işi yani bazı hedef alınan hareketleri gerçekleştirmesi gerekiyordu. Mesela karşısındaki kişisinin yapması ile kendisinin tepki vereceği bir iş gibi. Televizyonda gördüğü bir kişinin iştahla bir şey yemesi, güzel bir araba kullanması gibi özenme davranışının yanında bir hemşirenin hastaya iğne vururken sanki kendine vuruyormuş gibi irkilmesi de örnek verilebilir. Ayna nöronlar, başka bir yönleriyle daha ilgi çekmektedir. Nöronlar bir başkası da aynı işi yaptığında faaliyete geçmektedir. Bilim adamları bu son özelliklerinden dolayı bunlara ”ayna” adını vermişlerdir. Çünkü nöronlar diğer insanların davranışlarını olduğu gibi yansıtmakta veya taklit etmektedir (Oskay, 2010).

Bu araştırma içerisinde beynin motor davranışları nasıl örgütlediğini ortaya çıkarmak için bir maymun türü olan Makakların beynini incelenmiştir. Özel olarak nörologların F5 ya da motor öncesi bölge dedikleri bir beyin bölgesi araştırılmıştır. Maymunlar, örneğin bir cevizi kapmak gibi belli hareketleri yaparken beyinlerinin bu bölgesi aktifleştiği görülmüştür. İlginç bir şekilde, araştırma ekibi makakların motor öncesi nöronlarının yalnızca cevize uzanırken değil, aynı zamanda başka maymunlarda cevize uzanırken harekete geçtiği görülmüştür (Lindsrom, 2009:60).

Aynı araştırma içerisinde tesadüfen bulunan bir sonuç ise daha da dikkat çekicidir. Araştırma ekibinden bir kişi elinde dondurma küllahı ile araştırma alanına girince maymunun kendisine imrenerek baktığını görülmüş, bu kişi dondurmayı yerken ise maymunun beynine bağlı monitörden, maymunun motor öncesi bölgesinin harete geçtiği yönünde sinyal alınmıştır. Bu olay esnasında maymun bir harekette bulunmamış, ne elini kaldırmış ne de dondurmayı almak için bir girişimde bulunuştur. Olay sadece beyninin içinde olmuştur (Lindsrom, 2009:60).

Bu araştırmanın insan için olanını yapmak bilimsel etik açısından mümkün değildir. Çünkü bilim adamları insan beyninin içine bu sebeple elektrot yerleştirememektedir. Ancak fMRI (manyetik rezonanans görüntüleyici) ve EEG (elektroansefalografi) cihazları sayesinde bu araştırma olası görülmektedir. Çünkü ayna nöronların olduğu düşünülen alt ön korteks ve üst yan loblarda bu cihazlar kullanılarak bu araştırmalar yapılabilmektedir. 

Film ve dizilerde bu işlevler genelde iyi karakterin tarafının tutulması başına bir şey geldiğinde duygulanıp ağladığında ekran başındaki kişilerinde ağlaması veya üzülmesini örnek gösterebiliriz. Türkiye’de yaşanmış en önemli örnek olarak Kurtlar Vadisi adlı televizyon dizisinde oynayan bir karakterin dizi içinde bir saldırıya uğrayıp öldürülmesinin ardından yaşanmıştır. Bu olaydan sonra izleyiciler cenaze namazı kılınması için camiden salah okutmuştur. İnsanların kendi aralarında halı sahalarda yaptıkları maç öncesi o dizi karakteri için bir dakika saygı duruşunda bulunulması örnek verilebilir. İzleyicilerin beyninin içinde aynı hareketi yaşamasının nörolojik etkilerinin yanında, o anda o dizide yaşananı gerçek zannedecek derecede gerçeklik hissinin yaşandığı psikolojik etkileri de vardır.

İLGİLİ KONULAR :

ÜRÜN YERLEŞTİRME

ÜRÜN YERLEŞTİRME İLE İLGİLİ PSİKOLOJİK KURAMLAR

ÜRÜN YERLEŞTİRMENİN GEÇMİŞİ

ÜRÜN YERLEŞTİRMENİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

ÜRÜN YERLEŞTİRMENİN İŞLEYİŞ SÜRECİ 

ÜRÜN YERLEŞTİRMENİN GELECEĞİ 

ÜRÜN YERLEŞTİRME İLE İLGİLİ HUKUKİ DURUM

ÜRÜN YERLEŞTİRME SEÇENEKLERİ

ÜRÜN YERLEŞTİRMENİN ARAÇLARI 

KAYNAK: 

Dr. Tarık YOLCU – PAZARLAMA İLETİŞİM ARACI  OLARAK FİLM VE DİZİLERDE ÜRÜN YERLEŞTİRME 

KAYNAKÇA

ALTUNIŞIK, Remzi, S. Özdemir, Ö. Torlak (2006), Modern Pazarlama, 4. Baskı, Değişim Yayınları, Sakarya

AKKAN, E. (2006), Pazarlama İletişiminde Ürün Yerleştirme ve Üniversite Öğlencilerinin Ürün Yerleştirmeye İlişkin Tutumlarına Yönelik Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

ARGAN, M., M. N. Velioğlu, M. T. Argan, “Marka Yerleştirme Stratejilerinin Hatırlama Üzerine Etkisi:‘GORA’ Filmi Üzerine Araştırma”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 19, Kış 2007, s. 159-178

ARGAN, M. (2007), Eğlence Pazarlaması. 1. Baskı. Ankara: Detay Yayıncılık

ARKONAÇ, Sibel A. (1998), Psikoloji: Zihin Süreçleri Bilimi. 2. Baskı, Alfa Basım, İstanbul

AVERY, R. J., Ferraro, R. (2000), “Verisimilitude or Advertising? Brand Appearances on Prime-Time Television”, The Journal of Consumer Affairs, Cilt 34, Sayı 2, Kış, s. 217-244

ARSLAN, Eylem (2004), “Filmlerin Parlayan Yıldızı: Ürünler”, http://www.danismend.com/konular/pazarlamayon/pazfilmlerinyildizi.htm, 7 Mart 2010.

BALASUBRAMANIAN, S. K. (1994), “Beyond Advertising and Publicity: Hybrid Messages and Public Policy Issues”, Journal of Advertising, Cilt 23, Sayı 4, Kasım, s. 29-46

BURKİTT, Laurie (2009), “Beyinler Savaşı”. Forbes. Aralık, No:12, s. 128.

CÜCELOĞLU, Doğan (2003), İnsan ve Davranışı: psikolojinin temel kavramları. 12. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul

EDERY, D. (2006), “Reverse Product Placement in Virtual Worlds”, Harvard Business Review, Cilt 84, Sayı 12, Aralık, s.24

ERTAŞ, A. (2003), “Ürün İçin Yeni Bir Rol”, MediaCat, Yıl 11, Sayı 98, Mart, s.26- 29.

EPHRON, Erwin. (2003), “The Paradox of Product Placement”, Mediaweek. Vol. 13, No:22

D’ASTOUS, A., Chartier, F. (2000), “A Study of Factors Affecting Consumer Evaluations and Memory of Product Placements in Movies”, Journal of Current Issues and Research in Advertising, Cilt 22, Sayı 2, Sonbahar, s.31-40

D’ASTOUS, A., Seguin, N. (1999), “Consumer Reactions to Product Placement Strategies in Television Sponsorship”, European Journal of Marketing, Cilt 33, Sayı 9/10, s.896-910

DONATON, S. (2005), Zoraki Dostlar Madison Avenue & Vine Street Kavşağı Çev., H. Mesci, MediaCat-Kapital Medya Hizmetleri A.Ş, İstanbul

GALICIAN, M. L. Bourdean, P. G., (2004), “The Evolution of Product Placements in Hollywood Cinema: Embedding High- Involvement “Heroic” Brand İmages”, Product Placement in the Mass Media: New Strategies in Marketing Theory, Practice and Ethics, Ed.: Galician, M. L., New York: Best Business Books

GUPTA P. B., Balasubramanian, S. K., Klassen M. L. (2000). “Viewer’s Evaluations of Product Placements in Movies: Public Issues and Managerial Implications”, Journal of Current Issues and Research in Advertising, Cilt 23, Sayı 2,
Sonbahar, s. 41-52

GUPTA P. B., Lord, K. R. (1998), “Product Placement in Movies: The Effect of Prominence and Mode on Audience Recall”, Journal of Current Issues and Research in Advertising, Cilt 20, Sayı 1, Bahar, s.47-59

GUPTA P. B., Gould, S. J., (1997), “Consumer Perceptions of the Ethics and Acceptibility of Product Placement in Movies: Product Category and Individual Differences”, Journal of Current Issues and Research in Advertising, Cilt 19, Sayı 1, Bahar, s. 37-50

GÜREL, Emel, Alem, J. (2006), “Fütüristik Ürün Yerleştirme”, Pi: Pazarlama ve İletişim Kültürü Dergisi, Cilt 5, Sayı 16, Nisan-Mayıs-Haziran, s. 20-30

HANÇERLİOĞLU, O. (1976), Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar, Remzi Kitabevi, İstanbul http://www.gurbetport.com/site/modules.php?name=News&file=articleNew&sid=4 867&flag=haberDevam, 7 Nisan 2010.

İSLAMOĞLU, Ahmet H. (2002), Pazarlama İlkeleri, 2.Baskı, Beta Yayınları, İstanbul

İSLAMOĞLU, A. H. ve R. ALTUNIŞIK (2008), Tüketici Davranışları, 2.Baskı, Beta Yayınları, İstanbul.

KARRH, J. A. (1998). “Brand Placement: A Review”, Journal of Current Issues and Research in Advertising, Cilt 20, Sayı 2, Kış, s. 31-49.

KOTLER, Philip ve Kevin L. K. (2006), Marketing Management, 12. Baskı, Pearson Prentice Hall, ABD

KOTLER, Philip ve Gary A. (1999), Principles of Marketing, 8. Baskı, Prentice Hall, ABD

LEDOUX, J. (2006), Duygyusal Beyin. Pegasus Yayınları, İstanbul.

LEON G. Schiffman, Leslie A. Kanuk (2004), Consumer Behaivor. Pearson prentice Hall.

LİNDSTROM, M. (2009), Buyology, Çev., Ümit Şensoy, Optimist Kitap, İstanbul.

MUCUK, İ. (2001), Pazarlama İlkeleri, 13. Baskı, Türkmen Kitabevi, İstanbul.

NEBENZAHL, I. D. Secunda, E., (1993), “Consumers Attitudes Toward Product Placements in Movies”, International Journal of Advertising, Cilt 12, Sayı 1, s.1-11.

NELSON, M. R. (2002), “Recall of Brand Placements in Computer/ Video Games”,
Journal of Advertising Research, Cilt 42, Sayı 2, Mayıs- Nisan, s.80-92.

ODABAŞI, Y., Oyman, M. (2005), Pazarlama İletişim Yönetimi. 5. Baskı, MediaCat- Kapital Medya Hizmetleri A.Ş, İstanbul.

ODABASI, Yavuz ve Gülfidan Barış (2006), Tüketici Davranışı, 6. Baskı, Mediacat Yayınları, İstanbul

OLSON, S. G. (2004), “The Extensions of Synergy: Product Placement Through Theming and Environmental Simulacra”, Product Placement in the Mass Media: New Strategies in Marketing Theoıy, Practice and Ethics, Ed.: Galician, M. L., New York: Best Business Books.

OKSAY, R. http://www.genetikbilimi.com/genbilim/aklimdangecen.htm, 7 nisan 2010.

ÖZTÜRK, E. (2004). Markalar Hollywood’a Ortak Oldu, http://www.marketing turkiye.com/BilgiBankasi/Detav/?no=114, 5 Ocak 2010.

ÖZTÜRK, A. Sevgi (2003), “Tutundurma Kararları”, Editör: TENEKECİOĞLU, Birol, Pazarlama Yönetimi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, s.209-227.

PECHMANN, C, Shih, C. (1999), “Smoking Scenes in Movies and Antismoking Advertisements Before Movies: Effects on Youth”, Journal of Marketing, Cilt 63, Temmuz, s. 1-13.

PEARSON, C. (1998), Awakening the Heroes Within: Twelve Archetypes to Help Us Find Ourselves and Transform the Worl, Harper One.

RUSSELL, C. A. (2002), “Investigating the Effectiveness of Product Placements in Television Shows: The Role of Modality and Plot Connection Congruence on Brand Memory and Attitude”, Journal of Consumer Research, Cilt 29, Sayı 3, Ekim, s. 306-318.

RUSSELL, C. A. (1998), “Toward a Framework of Product Placement: Theoretical Propositions”, Advances in Consumer Research, Cilt 25, Sayı 1, s. 357-362.

RAPAILLE, C. (2009), Kültür Kodu, Çev., Duygu Gölek, FGP Yayıncılık, İstanbul.

SARIYER, N. (2005), “Televizyon Dizilerinde Marka Yerleştirme Stratejileri Üzerine Bir Araştırma”, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 10, s. 217-237.

SHIMP, T. A. (2007), Integrated Marketing Communications and Promotion, 7. Baskı, South Western.

SCHIFFMAN, L.G. ve L.L. Kanuk (2002), Consumer Behavior, 7. baskı, Prentice Hall.

SOLOMON, Michael R. (2006), Tüketici Krallığının Fethi: Markalar Diyarında Pazarlama Stratejleri, Çev., Selin Çetinkaya, MediaCat-Kapital Medya Hizmetleri A.Ş, İstanbul.

SAYDAM, A. (2006), “Ürün Yerleştirme Kitaba Girdi”, Marketing Türkiye, Yıl 5, Sayı 11, Kasım.

SCHNEIDER, L-P., Cornwell, T. B. (2005), “Cashing in on Crashes Via Brand Placements in Computer Games”, International Journal of Advertising, Cilt 24, Sayı 3, 321-343.

SNYDER, S. L. (1992), “Movies and Product Placement: Is Hollywood Turning Films into Commercial Speech?”, University of Illinois Law Review, Cilt 1992, Sayı 1, 301-337.

TIĞLI, M. (2004), Bir Aktör Olarak Markalar: Ürün Yerleştirme, Türkmen Kitabevi, İstanbul.

TÜRKSOY, N. (2006), “Sinema ve Reklamın Gizli Buluşması: Ürün Yerleştirme”, Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler, Der., Akçalı, E., 1. Baskı, Bağlam Yayıncılık, İstanbul.

TARLACI, Sultan (2008), http://www.kuantumbeyin.com/index.php?option=com_content&view=articl e&id=123:bilincalti-bilincd-&catid=42:bilinc-ansiklopedisi&Itemid=130, 12 Mart 2010.

YURDDAŞ, M. (2002), “Medya Planında Aşk Romanı”, Marketing Türkiye, Sayı 2, 15 Nisan, s.54.

YÜKSELEN, Cemal (2001), Pazarlama, İlkeler-Yönetim, 3. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara

WINSTON, R. (2003), İnsan Beyni Belgeseli, BBC.

ZALTMAN, Gerald. (2003), Tüketici Nasıl Düşünür MediaCat-Kapital Medya Hizmetleri A.Ş, İstanbul.

Reklam (#YSR)