TİMUR İMPARATORLUĞU

1370 – 1507

Timur İmparatorluğu sınırları

Timur İmparatorluğu (Farsça : تیموریان ),^[6]^[7] günümüz Özbekistan, İran, güney Kafkasya, Mezopotamya, Afganistan’ı, çoğunun Orta Asya ve günümüz Hindistan, Pakistan, Suriye ve Türkiye’nin bazı bölgeleri kapsayan Türk imparatorluğudur.

İmparatorluk, 1370 ile 1405’te ölümü arasında imparatorluğu kuran Türk bir savaş önderi olan Timur (Timurlenk olarak da bilinir) tarafından kuruldu. Kendisini, Cengiz Han’ın Moğol İmparatorluğu’nun büyük restoratörü olarak tasavvur etti. Cengiz’in varisi olan Borjigin ile çok ilişkiliydi. Timur, Ma Huan ve Chen Cheng gibi Çinli diplomatlarla düzenli olarak Semerkant’a batıya seyahat ederken Ming China ve Altınordu ile güçlü ticari ilişkilerini sürdürdü. Devlet yönetiminde Türk Devlet anlayış modelini takip etti ve kurduüu ülkeyi muazzam bir İmparatorluk haline getirerek özellikle astronom ve matematikçi de olan Emir Uluğ Beg döneminde zirve yapan Timur Rönesansının önünü açtı.

Timur İmparatorluğu Bayrağı

1467’de iktidardaki Timurlu hanedanı veya Timurlular, İran’ın çoğunu Karakoyunlulara ve Akkoyunlulara kaptırdı. Ancak Timurlu hanedanının üyeleri, Orta Asya’da ve Hindistan’ın bazı bölgelerinde , bazen Timurlu emirlikleri olarak bilinen daha küçük devletleri yönetmeye devam ettiler. 16. yüzyılda, Fergana’dan (Özbekistan) Timur soylu bir prenslik olan Babür, Kabilistan’ı (günümüz Afganistan) işgal etti ve orada küçük bir krallık kurdu. Yirmi yıl sonra, bu krallığı Hindistan’ı işgal etmek ve Babür İmparatorluğu’nu kurmak için bir hazırlık alanı olarak kullandı.

TARİHÇE

İLK DÖNEMLER

Timur, 1363’ten itibaren çeşitli yerel ittifaklarla (1366’da Semerkand ve 1369’da Belh) başta Maveraünnehir ve Horasan olmak üzere Orta Asya’dan günümüz günümüz İran topraklarının tamamını kapsayan büyük bir bölümünü fethetti ve 1370’te bunların hükümdarı olarak tanındı. Timur, 1360’lardan itibaren batı Çağatay Hanlığı’nın kontrolünü ele geçirmişti ve emir olarak sözde hana tabi iken, gerçekte sadece kukla yöneticiler haline gelen hanları seçen Timur’un kendisiydi. Batı Çağatay hanlarına 15. ve 16. yüzyıllarda sürekli olarak Timurlu prensler hâkim oldu ve onların figürlerinin önemi sonunda tamamen önemsiz hale geldi.

YÜKSELİŞ

Timur, 1380’de İlhanlılar’ın çeşitli halef devletlerini işgal ederek batıya doğru bir sefer başlattı. 1389 başlattığı seferle beraber İran coğrafyasının içlerine doğru ilerlemeye başladı. 1387 yılında Isfahan, 1393 yılında Şiraz’ı fethetti. 1394-95’te Gürcistan’da ki başarılı seferinin ardından Altın Orda’ya karşı zafer kazandı ve ardından Kafkasya’daki egemenliğini güçlendirdi. Altınordu hanı Toktamış Timur’un bölgede en büyük rakibiydi. Timur batı seferini ilerleterek 1400-1401’de Halep, Şam ve Doğu Anadolu ve Bağdat’ı aldı ve 1402’de Ankara Savaşı’nda Osmanlıları mağlup etti. Bu savaş sonrasında, Osmanlı İmparatorluğu iç savaşa girerken Timur’u zamanın en önde gelen Müslüman hükümdarı yaptı. Bu arada, Semerkant’ı büyük bir başkente ve krallığının merkezi haline getirdi.

DURGUNLUK

Timur, oğullarını ve torunlarını imparatorluğunun farklı bölgelerinin ana valiliklerine, bazılarına da yabancıları atadı. Onun 1405’teki ölümünden sonra, aile kısa sürede anlaşmazlıklar ve iç savaşların içine düştü ve valiliklerin çoğu etkin bir şekilde bağımsız hale geldi. ^[8] Timur’un fetihlerinin maliyeti muhtemelen 17 milyon insanın ölümüne denk geliyor. ^[9]

Timurluların dördüncü hükümdarı Şahruh Mirza, İran’a açılmayı hedefleyen Kara Koyunlu’yu ele aldı . Ama, Cihan Şah (Karakoyunlu) 1447 sonrası doğu İran’a Timurluları sürdü ve ayrıca bölge daha sonra Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından 1469 ile 1471 arasında alındı.

ÇÖKÜŞ

Timurluların gücü, büyük ölçüde Timurluların imparatorluğu bölme geleneği nedeniyle, 15. yüzyılın ikinci yarısında hızla azaldı. Akkoyunluların hızla ilerlemesi Timur imparatorluğunun, İran, Kafkasya, Mezopotamya ve Doğu Anadoluda ki topraklarının çoğunun kaybetmesine neden oldu. Sonraki on yılda Şah İsmail I tarafından kurulan Safevi İmparatorluğu, Timur İmparatorluğunun yıkılmasını hızlandırdı. Orta Asya topraklarının çoğu, Buhara Hannlığını kuran ve Semerkant ve Herat’ın kilit şehirlerini fetheden Muhammed Şeybani’nin Özbeklerince 1505 ve 1507 yılında istila edildi.

Kabil’de Babür İmparatorluğu, babası aracılığıyla Timur’un soyundan ve muhtemelen annesi aracılığıyla Cengiz Han’ın soyundan gelen Babur tarafından 1526’da kuruldu. Kurduğu hanedan, doğrudan Timurlulardan miras kalmasına rağmen, genellikle Babür hanedanı olarak bilinir. 17. yüzyılda, Babür İmparatorluğu Hindistan’ın çoğuna hükmetti, ancak sonraki yüzyılda sonunda geriledi. Timuri hanedanı, Babürlerin kalan nominal kuralının 1857 isyanının ardından İngiliz İmparatorluğu tarafından kaldırılmasıyla nihayet sona erdi.