KAŞKAY (QAŞQAYİ) TÜRKLERİ

TAHMİNİ TOPLAM NÜFUS : 949.000

YERLEŞİM ALANLARI :  Güney ve Orta İran

DİL VE LEHÇE : Kaşkay  Türkçesi (Batı Oğuz Lehçesi)  Farsça

İNANIŞ : Çoğunlukla Şii İslam

Kaşkaylar, Kaşkay Türkleri ve Qaşqayiler olarak bilinen Orta ve Güney İran bölgesinde yaşayan göçebe hayat tarzını sürdüren Oğuz Türkleri topluluğudur.

İran’ın Şiraz ve Firuzabad başta olmak üzere, Khuzestan, Kohgiluyeh, Boyer-Ahmad , Chaharmahal, Bakhtiari , Bushehr ve güney İsfahan illerinde yaşamaktadırlar.

1960lı yıllardan sonra ekonomik ve siyasi nedenlerden dolayı kısmen yerleşik hayata geçmiş olanlar dışında, göçebe yapısını halen devam ettiren Kaşkaylar; yazın Şiraz’ın kuzeyine düşen yaylara kışın ise yaklaşık 480 km yol katettikten sonra daha sıcak olan Basra Körfezi yakınlarına inmektedirler.

Kaşkay Türkleri; Amale, Dereşorlu, Kaşkollu, Şişbeyli, Eymür adlı beş büyük kabile ve Karadağ, Rahimli ve Safhanlı isimli kabilelerden oluşur.

Tarihçe 

Selçuklu Devleti kuruluşu itibariyle Oğuz Türkleri’nin İran ve Anadolu coğrafyasına akınları ve göçleri hızlanmıştı.

Selçukluların dağılma süreci sonrasında, önce Moğol ve akabinde İlhanlı hakimiyeti altında kalan bölgedeki Oğuz Türkleri uzun bir süre merkezi otoriteden uzak, konar göçer hayatlarını devam etttirdiler.

Sonrasında kurulan Karakoyunlu ve Akkoyunlu Devleti ile daha etkin bir duruma geçen Oğuz Türkleri uzun süre rahat ve huzurlu göçer hayatlarını devam ettirdiler.

Safavi Şahı I. Abbas döneminde Portekiz misyonerlerine karşı gösterdikleri direniş nedeniyle, günümüz yaylak ve ovalıkları yurt olarak verilmiştir.

Son Türk hükümdarlığı olan Kaçarların devrilip yerine Fars Şahı Rıza Şah Pehlevi’nin gelmesiyle Kaşkay Türkleri üzerine kültürel baskılar artırıldı.

İkinci Dünya Savaşı sırasında İngiliz ve SSCB işgaline karşı direnmiştirler. 1945–1946’da işgalci Ruslar kovulana kadar yürekten savaşmışlardır. 1962–1964 yılları arasında Şah Rıza Pehlevi’nin toprak reformları nedeniyle hükümete  isyan ettiler. Şah, isyanı bastırdı ve birkaç yıl içinde birçok kabile yerleşik hayata zorlanmış ve kabile liderlerinin çoğu sürgüne gönderilmişti.

1979’daki İran İslam Devrimi’nden sonra yaşayan lider Khosrow Khan Qashqai, Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya’da olduğu sürgünden İran’a geri döndü.

KAŞKAYLARIN BEŞ BÜYÜK KABİLESİ 

Amale / Amaleh 

Amaleh kabile halkı aslen İlkhani’nin evine bağlı savaşçı ve işçiydi ya da olağanüstü bir liderdi. Tüm Kaşkayların askerleri, İlkhani’nin korumasını ve emekliliğini oluşturdular. 1956’da, Amaleh kabilesi 6.000 aileden oluşmaktaydı. 

Dereşorlu

Dereşorluların, Karim Han Zand döneminde (1750-79) Kaşkaylara katıldığına inanılmaktadır. 

1981 senesi İran hükümeti istatistiklerine göre,  yaklaşık 5,169 Dereşorlu  ailesi ve 27,396 kişi vardı. Dereşorlular “Kaşkaydaki en büyük at yetiştiricileri ve sahipleri” idi.

Rıza Şah Pehlevi’nin, göçebe kabilelerini zorla yerleşik hayata geçirme politikası, Dereşorlu atlarının yüzde 80–90’ının kaybıyla sonuçlandı, ancak kabile II. Dünya Savaşı’ndan sonra düzeldi.

Rıza Şah Pehlevi ayrıca, Kaçar Hanlığı döneminde Dereşorlu kabilesi tarafından kontrol edilen Fars eyaletinin kontrolünü geri almak için Dereşorlu ailesinin başı olan Hüseyin Han Dereşorlu’yu da idam ettirdi.

Kaşkollu / Kashkuli 

II. Dünya Savaşı sırasında, Keşkhan hanları İngilizleri Ṣowlat-al-Dowla (Iyl-khan) ve Alman ajanı Wilhelm Wassmuss’a karşı mücadelelerinde destekledi. Savaştan sonra Ṣowlat-al-Dowla, Keşkuli’yi cezalandırdı. Kendisine karşı çıkan Kashkuli liderlerini görevden aldı ve “Kashkuli kabilesini parçalamak ve yoksullaştırmak için kasıtlı olarak yola çıkmaya başladı”.  Ṣowlat-al-Dowla’ya sadık olan unsurlardan oluşan kabilenin iki kesimi daha sonra kabilenin ana gövdesinden ayrıldı ve bağımsız kabilelerin statüsü verildi, Kashkuli Kuchak (“Küçük Kashkuli” oldu. ”) Ve Karachahi kabileleri. Kalan kabile Kashkuli Bozorg (“Büyük Kashkuli”) kabilesi olarak tanındı. Kashkuli Bozorg kabilesi, 1963’te 4.862 haneden oluşuyordu. Oliver Garrod’un gözlemlediği gibi, Kashkuli Bozorg, “özellikle Jajimleri veya tartan yünlü battaniyeler ve kilimlerin ve tuzaklarının iyi kalitesi için dikkat çekiyor”.

Eymur / Farsimadan 

Farsimadan, Halay kökenli olduklarını ve Güney Pers’e gitmeden önce Tahran’ın güneybatısındaki bir bölgede bulunan Alajestan’da yaşadıklarını iddia ediyor.  Kabil, 16. yüzyılın sonlarına doğru zaten Fars’taydı, çünkü 1590 Ekim’inde liderleri Abul-Qasem Beyg ve takipçilerinden bazılarının Fars’un Zul-Qadr valisi Yaqub Khan’a taraf olduğu için cezalandırıldığı biliniyor. I.Şah Abbas aleyhindeki bir isyanda Farsimadan’ın nüfusu 1982’de 2.715 ailede veya 12.394 bireyde Afshaar-Sistaani tarafından tahmin edildi. 

Kaşkay halıları ve dokumaları 

Kaşkaylar, halıları ve diğer dokuma yün ürünleri ile ünlüdür. Halıları bazen “Şiraz” olarak adlandırılırlar çünkü Şiraz geçmişte onlar için en büyük pazar yeriydi. Şiraz yakınlarındaki dağlarda ve vadilerde üretilen yün son derece yumuşak ve güzeldir ve İran’ın diğer bölgelerinden gelen yünden daha derin bir renk almaktadır.

“Tüm İran’daki hiçbir yün, Şiraz yünü kadar zengin ve derin bir renk almaz. Koyu mavi ve koyu yakut kırmızısı eşit derecede olağanüstüdür ve bu, yünün parlaklığı nedeniyle daha sert ve ipekten daha şeffaf ve yarı saydam emaye düşündürüyor “. 

Kaşkay halılarının “muhtemelen tüm Farsça kabile dokumalarının en ünlüsü” olduğu söylenir. Qashqai heybesi, renkli geometrik tasarımlarla süslenmiş, “diğerlerinden üstün olarak yapılan” olarak tanımlanır.

Kültür 

Kaşkaylar küçük çaplı ekime ve çobanlığa dayanan pastoral göçebelerdir. Geleneksel kıyafetleri; dekore edilmiş kısa tunikleri, akıllı bacaklı pantolonları ve kadınların giydiği başörtüsü kullanımını içerir. 

Reklam (#YSR)