İbn-i Sina

980 (Efşene, Buhara – Özbekistan ) –  Haziran 1037, (Hemedan – İran)

Doğum Ebu Ali el-Hüseyin ibn Abdullah ibn el-Hasan ibn Ali ibn-i Sina
c. 980
Efşene Köyü, Buhara, Sâmânîler
Ölüm Haziran 1037 (56-57 yaşında)
Hemedan, Kakuyiler
Din İslam
Dalı Felsefe, tıp, astronomi, kimya
Önemli başarıları El-Kanun fi’t-Tıb
Etkilendikleri Hipokrat, Aristoteles, Galen, Yeni Platonculuk, Kindi, Fârâbî, Râzî, Birûni
Etkiledikleri Birûni, Ömer Hayyam, İbn Rüşd, Nasîrüddin Tûsî, Şihabeddin Sühreverdî, İbn Nefis, İbn-i Tufeyl, Albertus Magnus, Musa ibn Meymun, Thomas Aquinas, Ockhamlı William, Aydınlanma filozofları

 

İbn-i Sina (Farsça: ابن سینا; tam adı:  Ebu Ali el-Hüseyn bin Abdullâh bin Ali bin Sinâ ; d. 980, Efşene, Buhara – ö. Haziran 1037, Hemedan), Türk tıp adamı, astronom, yazar ve filozof.

Buhara yakınlarındaki Efşene köyünde (Özbekistan) 980 yılında dünyaya gelmiş ve Hamedan şehrinde (İran) 1037 tarihinde vefat etmiştir. Tıp ve felsefe alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 kitap yazmıştır. Batılılarca, Orta Çağ Modern Biliminin kurucusu, hekimlerin önderi olarak bilinir ve “Büyük Üstad” ismi ile tanınır. Tıp alanında yedi asır boyunca temel kaynak eser olarak süre gelen El-Kanun fi’t-Tıb (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiş ve bu kitap Avrupa üniversitelerinde 17. asrın ortalarına kadar tıp biliminde temel eser olarak okutulmuştur. [10][11][12][13][14][15]

İbn-i Sina, Kuşyar isimli bir hekimin yanında tıp eğitimi aldı. Değişik konular üzerine 240’ı günümüze gelen 450 kadar makale yazdı. Elimizdeki yazıların 150 tanesi felsefe 40 tanesi de tıp üzerinedir. Eserlerinin en ünlüleri felsefe ve fen konularını içeren çok geniş bir çalışma olan Kitabü’ş-Şifa (İyileşme Kitabı) ile El-Kanun fi’t-Tıb’dır (Tıbbın Kanunu). Bu iki eser Orta Çağ üniversitelerinde okutulmuştur. Hatta bu eser Montpellier ve Louvain’de 1650 yılına kadar ders kitabı olmuştur.

Samanoğulları sarayı kâtiplerinden Abdullah Bin Sina’nın oğlu olan İbn-i Sina (Batı’da Avicenna adıyla tanınır), babasından, ünlü bilgin Natili’den ve İsmail Zahit’ten ders aldı. Geometri (özellikle Öklid geometrisi), mantık, fıkıh, sarf, nahiv, tıp ve doğabilim üstüne çalışmalar yaptı. Farabi’nin el İbane’s [16] aracılığıyla  Aristoteles felsefesini ve metafiziğini öğrenip, hastalanan Buhara prensini iyileştirince (997) saray kütüphanesinden yararlanma olanağına kavuştu. Babası ölünce, Cür-can’da Şirazlı Ebu Muhammed ‘ten destek gördü (Tıp Kanunu’nu Cürcan’da yazdı). Çağında tanınan bütün Yunan filozoflarının ve Anadolu doğacılarının yapıtlarını incelemiştir.

Avicenna’nın bir çizimi, 14. yüzyılda Nasir ve Din Rammal’ın Daqa’iq al-Haqa’iq’te

YAŞADIĞI DÖNEM

İbn-i Sina, İslam’ın Altın Çağı olarak bilinen ve Yunanca, Farsça ve Hintçeden eserlerin çevirilerinin yapılıp yoğun bir şekilde incelendiği dönemde önemli çalışmalar ve yapıtlar gerçekleştirdi. Horasan ve Orta Asya’daki Samani Hanedanı ve Batı İran ile Irak topraklarındaki Büveyhiler bilimsel ve kültürel ilerlemeye çok uygun bir ortam hazırlamışlardı. Bu ortamda Kur’an ve Hadis çalışmaları çok ilerlemişti. Felsefe, fıkıh ve kelam çalışmaları İbn-i Sina ve çağdaşlarınca oldukça geliştirilmişti. Râzî ve Farabi tıp ve felsefe alanında yenilikler sağlamışlardı. İbn-i Sina, Belh, Hamedan, Horasan, Rey ve İsfahan’daki muhteşem kütüphanelerden yararlanma olanağı elde etmişti.

YAŞAM ÖYKÜSÜ

İLK YILLARI

İbn-i Sina 980 yılında günümüz Özbekistan’da yer alan Buhara yakınlarındaki Efşene kentinde doğdu. (Öğrencisi el-Cuzcanî’nin yazdığı kitaba göre doğum tarihi 979 olabilir.) Babası Abdullah, Samani İmparatorluğu’nun önemli şehri Belh’ten gelen saygın bir bilim adamıydı ve Şii İsmailiye mezhebindendi. [17] Babası, İsmailî dâîlerle sürekli iletişim halindeydi ve bu sebepten ötürü evi geometri, felsefe ve Hint matematiği gibi mevzuların konuşulduğu bir yere dönüşmüştü. Bu ortamda yetişmeye başlayan İbn-i Sina ilk önce 10 yaşında Kur’an’ı ezberledi [18] ve ardından edebiyat, dil, fıkıh ve akaid eğitimi aldı. Mahmud el-Messâh’tan Hint aritmetiği, Hanefi fıkıh bilgini Ebu Muhammed İsmail ez-Zâhid’den[19] fıkıh, Ebu Abdullah en -Nâtilî ‘den Porfirios’un İsagucî kitabını, Öklid’in Elementler kitabını ve Batlamyus’un Almagest’ini okudu.[20]

ERİŞKİNLİĞİ

İbn-i Sina ilk olarak 997 yılında tehlikeli bir hastalıktan kurtardığı Emir’in yanında çalışmaya başladı. Bu hizmetinin karşılığında aldığı en önemli ödül Samanilerin resmi kütüphanesinden dilediğince yararlanmak oldu. Kütüphanede kısa süre sonra meydana gelen yangında düşmanları onu bilerek kundaklama yapmakla suçladı.

22 yaşında babasını kaybetti. 1004 yılının Aralık ayında Samani Hanedanı sona erdi. İbn-i Sina Gazneli Mahmud’un teklifini geri çevirdi ve batıya Ürgenç’e gitti. Buradaki vezir bilim dostuydu ve ona küçük de olsa bir maaş bağladı. Yetenekleri için kullanma sahası arayan İbn-i Sina Merv’den Nişabur’a ve Horasan sınırlarına kadar bölgeyi adım adım dolaştı. Kendisi de şair ve bilim adamı olan ve İbn-i Sina’ya sığınak sağlayan hükümdar Kâbus bu sırada çıkan ayaklanmada hayatını kaybetti. İbn-i Sina’nın kendisi de şiddetli bir hastalığa yakalanmıştı. Sonunda Hazar Denizi kıyısındaki Gorgan’da eski bir arkadaşına rastladı. Onun yanına yerleşti ve bu kentte mantık ve astronomi dersleri vermeye başladı. Kanun kitabının başlangıcı da bu döneme rastlar.

Daha sonra Rey’de ve Kazvin’de çalıştı. Yeni eserler yazmaya da devam etti. İsfahan valisinin yanına yerleşti. Bunu öğrenen Hamadan emiri İbn-i Sina’yı yakalattı ve hapsetti. Savaş sona erdikten sonra Hamadan emirinin yanında çalıştı. Kısa süre sonra İbn-i Sina, kardeşi, iyi bir öğrencisi ve iki köleyle kılık değiştirip şehirden kaçtı ve korku dolu bir yolculuktan sonra çok iyi karşılandıkları İsfahan’a ulaştı.

SONRAKİ YILLARI VE ÖLÜMÜ 

İbn-i Sina’nın kalan 10 ya da 12 yılı Ebu Cafer’in hizmetinde geçti. Burada doktor, bilim danışmanı olarak çalıştı ve hatta savaşlara bile katıldı. Bu yıllarda edebiyat ve filoloji çalışmaya başladı. Bir Hamedan seferi sırasında şiddetli bir kolit atağına yakalandı. Güçlükle ayakta duruyordu. Hamedan’a vardığında önerilen tedavileri uygulamadı ve kendisini kadere teslim etti. Ölüm yatağında mallarını yoksullara bağışladı, kölelerini azat etti ve son gününe dek 3 günde bir Kuran okudu. Haziran 1037’de 56-57 yaşında öldü. Kabri Hamedan’dadır.

METAFİZİK

İbn-i Sina’ya göre metafiziğin temel konusu, “vücudu mutlak” olan Allah ile yüce varlıklardır. Vücut (var olan) üçe ayrılır: Olası varlık ya da ortaya çıkan ve sonra yok olan varlık; Olası ve zorunlu varlık (tümeller ve yasalar evreni, kendiliğinden var olabilen ve bir dış neden sayesinde gerekli olan varlık); özü gereği gerekli olan varlık (Allah). İbn-i Sina Allah’ı “Vacib-ül Vücud” yani ‘varlığı zorunlu olan’ olarak belirtir ve bu fikir ona hastır.

RUHBİLİM

İbn-i Sina, ruhbilimin, metafizik ile fizik arasında bağlantı kuran ve bu iki bilimden de yararlanan bir bilgi alanı olduğunu savunmuş, ruhbilimini üç ana bölüme ayırmıştır: Akıl ruhbilimi; deneysel ruhbilim; tasavvuf ya da gizemci ruhbilim. İnsanların ruhlarının müzikle tedavi edilebileceğini öne sürmüş ve bu yöntemi geliştirmiştir.

AKIL

Bu konudaki görüşleri Aristotales ve Farabi’den farklı olan İbn-i Sina’ya göre, akıl 5 çeşittir;
bilmeleke (ya da ‘olası akıl’ açık-seçik ve zorunlu olanları bilebilir); 
he-yulâni akıl (bilmeyi ve anlamayı sağlar); 
kutsi akıl (aklın en yüksek aşamasıdır ve her insanda bulunmaz); 
muste-fat akıl (kendisinde bulunanı, kendisine verilen “makûllerin ” suretlerini algılar); 
bilfiil akıl (“makûl”leri yani kazanılmış verileri kavrar).
İbn-i Sina, akıl konusunda, Eflatun’un idealizmi ile Aristoteles’in deneyciliğini uzlaştırmaya, birleştirici bir akıl görüşü ortaya koymaya çalışmıştır.

BİLİMLERİN SINIFLANDIRILMASI

İbn-i Sina’ya göre bilimler madde ve biçim ilişkisi bakımından üçe ayrılır: El-ilm ül-esfel (Doğa bilimleri ya da aşağı bilimler), maddesinden ayrılmamış biçimlerin bilimidir; mabad-üt-tabia (metafizik), el-ilm’üll – âli  (mantık ya da yüksek bilimler ) maddesinden ayrılan biçimlerin bilimleridir; el-ilm ül – evsat (matematik ya da orta bilimler) ancak insanın zihninde maddesinden ayrılabilen, bazen maddesiyle birlikte, bazen ayrı olan biçimlerin bilimidir. 

Kendisinden sonraki Doğu ve Batı filozoflarının çoğunu etkileyen İbn-i Sina, müzikle de ilgilenmiştir. 250’yi aşkın yapıtının başlıcası olan Şifa ve Kanun, felsefenin temel yapıtı sayılarak, uzun yıllar boyunca pek çok üniversitede okutulmuştur.

ESERLERİ

  • El-Kanun fi’t-Tıb, (ö.s), 1593, “Tıpta Kanun”(Tıp ile ilgili zamanının bilgilerini ihtiva eder. Orta çağda dört yüz yıl Batı’da ders kitabı olarak okutulmuştur. Latinceye on çevirisi yapılmıştır.)
  • Kitabü’l-Necat, (ö.s), 1593, (“Kurtuluş Kitabı”Metafizik konularda yazılmış özet bir eserdir. )
  • Risale fi-İlmi’l-Ahlak, (ö.s), 1880, (“Ahlak Konusunda Kitapçık”)
  • İşarat ve’l-Tembihat, (ö.s), 1892, (“Mantık, Fizik ve Metafizik bölümlerini içerir. 20 bölümden oluşur.)
  • Kitabü’ş-Şifa, (ö.s), 1927, (“Mantık, Matematik, Fizik ve Metafizik konularında yazılmış on bir cilt hacimli bir eserdir. Birçok kere Latinceye çevrilmiş ve ders kitabı olarak okutulmuştur.”). Mantık bölümü, Giriş, Kategoriler, Yorum Üzerine, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler, Sofistik Deliller, Retorik ve Poetika kitaplarından oluşur. Tabiat Bilimleri bölümü, Fizik, Gökyüzü ve Âlem, Oluş ve Bozuluş, Etkiler ve Edilgiler, Mineroloji ve Meteoroloji, Psikolıji, Botanik ve Biyoloji kitaplarından oluşur. Matematik Bilimleri bölümü, Geometri, Aritmetik, Musiki  ve  Astronomi  kitaplarından oluşur. Yirmi ikinci ve son kitap ise Metafizik’tir.[21]

SÖZLERİNDEN ALINTILAR:

  • Hiç kimse görmek istemeyen kadar kör değildir.
  • İlim ve sanat ittifak görmediği ülkeyi terk eder.
  • Dünya bir eğlence ve oyun yeri değildir.
  • Kendinin ne olduğunu bilen insan, bazı kendini bilmezlerin, onun hakkında söylediklerinden etkilenmez.
  • İnsanın ruhu kandil, bilim onun aydınlığı ve Tanrısal bilgelik de kandilin yağı gibidir. Bu yanar ve ışık saçarsa o zaman sana “diri” denilir.
  • Ben öküzden korkarım çünkü onun silahı var ama aklı yok.
  • Her hastalığı yapan bir kurttur. Yazık ki onu görecek elimizde âlet yoktur. (Mikroskop)
  • İnsanlar ileri sürdüğünüz nedenlere, içtenliğinize, çektiğiniz acıların ağırlığına ancak siz öldükten sonra inanırlar. Yaşadığınız sürece durumunuz şüphelidir, çok çok sizden şüphe ederler, bu kadarına hak kazanabilirsiniz.
  • Çok gerekli olmadıkça ilaç kullanma!
  • Bütün hastalıklar esasen yenilen ve içilen şeylerden ileri gelmektedir.
  • Benim gönlümün kırılmaz sabrı, senin gönlünün yumuşamaz katılığı var. Şu halde sevgilim aşk yolunda ikimiz de sert taşız.

KAYNAKÇA

  1. A brief history of medicine: from Hippocrates to gene therapy
  2. Ravil Bukharaev, Islam in Russia: The Four Seasons, Palgrave Macmillan, 16 Eyl 2000, p.95
  3. Theodore Craig Levin, The Hundred Thousand Fools of God: Musical Travels in Central Asia (And Queens, New York), Indiana University Press, 1996, p.40
  4. Medieval Philosophy. The Rosen Publishing Group. p. ۸۹.ISBN ۹۷۸–۱–۶۱۵۳۰–۲۴۴–۴
  5. Ibn Sina (“Avicenna”) Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: “He was born in 370/980 in Afshana, his mother’s home, near Bukhara. His native language was Persian.”
  6. A.J. Arberry, “Avicenna on Theology”, KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: “Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician”
  7. Henry Corbin, “The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy”, North Atlantic Books, 1998. pg 74:”Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna”
  8. Michael Kort (2004). Central Asian republics. Infobase Publishing. p. 24.
  9. Kusky, Timothy M.; Cullen, Katherine E. (2010). Encyclopedia of Earth and Space Science, Infobase Publishing. p. 817. ISBN 978-1-4381-2859-7.
  10. [Şevki Ebu Halil, Arap İslam Medeniyeti, Sayfa 511]. <ref”Avicenna” Encyclopaedia Britannica da, Çevrimiçi Sürüm, 2006 (http://www.britannica.com/eb/article-9011433/Avicenna); D. Gutas, “Avicenna”in Encyclopaedia Iranica, Çevrimiçi Sürüm 2006, (http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f1/v3f1a046.html); Avicenna (Encyclopedia of İslam: © 1999 Koninklijke Brill NV, Leiden, Hollanda)
  11. Avicenna, Encyclopaedia Britannica
  12. Avicenna: Persian Muslaim physician, scientist and philosopher, The New Medicine
  13. Sina (Avicenna) of Persia, ibnsinaavicenna.com
  14. Cyril Glassé,Huston Smith, The New Encyclopedia of Islam, Rowman Altamira, 1 Şub 2003, p.200. “Persian father and Turkic mother”
  15. Ibn Sina (“Avicenna”) Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: “He was born in 370/980 in Afshana, his mother’s home, near Bukhara. His native language was Persian.” A.J. Arberry, “Avicenna on Theology”, KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: “Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician”[1] Henry Corbin, “The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy”, North Atlantic Books, 1998. pg 74:”Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna”
  16. [1] Prof.Dr. Cavit SUNARİslam’da Felsefe ve Farabi PDF
  17. Corbin, Henry (1993) [First published French 1964)]. History of Islamic Philosophy, Translated by Liadain Sherrard, Philip Sherrard. London: Kegan Paul International in association with Islamic Publications for The Institute of Ismaili Studies. ss. 167–175. ISBN 978-0710304162. OCLC 22109949.
  18. “The Canon of Medicine (work by Avicenna)”. Encyclopædia Britannica. 2008. 28 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2008.
  19. Jorge J.E. Gracia and Timothy B. Noone (2003), A Companion to Philosophy in the Middle Ages, p. 196, Blackwell Publishing, ISBN0631216731.
  20. Sharaf Khorasani, Islamic Great encyclopedia, vol. 1. p. 1 1367 solar
  21. İbn-i Sina, Metafizik (çev. Ömer Türker-Ekrem Demirli), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013, ss. XI.
Reklam (#YSR)