HÜMANİST KURAM (İNSANCIL KİŞİLİK YAKLAŞIM KURAMI)

Dr. Dilara ONUR

Hümanist kuram insan potansiyellerine büyük değer veren ve bireyin kendi yaşantısını istediği gibi yöneltebileceğini vurgulayan yaklaşımlardır. Abraham Maslow (1908-1970), Carl Rogers (1902-1987) ve Erich Fromm (1900-1980) bu kuramın öncüleri olmakla birlikte; Hümanist kuramı temelini, Adler’in kişinin en iyiye ulaşmak için sürekli çabaladığı görüşü oluşturmaktadır (Morris, 2002). Bu kuram, olumlu güdülerimizin olduğunu ve hep daha üst düzeye doğru ilerlediğimizi vurgular. Hümanistik görüşte olanların bireylerin geçmişte neler yaptıkları ya da nasıl düşündükleri ile uğraşmaktan çok, şu anda yaşamlarını nasıl değerlendirdikleri ile değişme gelişme potansiyelleri ile ilgilendiklerini vurgularlar (Cloninger, 1993).

Hümanistik bakış açısı altında yaratıcılık, psikoanalitik bakış açısına kıyasla, daha bilinçli ve belli bir amaca yönelik olması konusunda ele alınarak değerlendirilmiştir. Hümanist psikologlar insan potansiyeline verdiği değerle yaratıcılığın, bireyin kendi ego kontrolü ile gerçekleşebileceği görüşünü savunmaktadır (Dacey vd. 1998). Hümaniter yaklaşım yaratıcı düşüncenin insanın bilinçli tavrının yoksunluğundan oluştuğunu reddetmekte, bireyin kişilik özelliklerinin ve problem çözme sürecindeki bilinçli olarak ortaya koyduğu bireysel tavrının önemine vurgu yapmaktadır (Craft, 2001). İnsancıl davranışlara göre, yaratıcılık insanın istendik davranışlardan birisidir. Ve her insan bu özelliklerle doğar. Her insan uygun ve yeterli koşullar, zaman sağlanırsa, yaratıcı ürünler ortaya koyabilir. Bu kurama göre, yaratıcılık ürün ya da süreç temelli olmaktan çok bireyin iç ve dış yaşam kalitesi ile ilgilidir (Bender, 2006; Kırışoğlu, 1991; Parsıl, 2012). Hümanist psikologlar insanlığı yok edecek, yıkıma yol açacak yaratıcılık ürünlerinin karşısındadırlar. Yaratıcı ürünlerin insanlığın değeri ve sosyal etkiler açısından değerlendirilmesi gerekliliğini belirtmektedirler. Onlara göre yaratıcılığı oluşturan koşulların; gerginlik veya stres değil, rahatlık; eleştiri değil, kabul edici ortamlar olduğunu savunmaktadırlar (Yavuzer, 1989).

Hümanist kuramın öncülerinden Maslow (1959), yaratıcık kavramına, insanın temel ihtiyaçlarını gerçekleştirmesi için oluşturduğu eylemsel dizilim ve ihtiyaç hiyerarşisi en üst basamağında yer vermekte ve bu basamakta yaratıcılığın kendiliğinden, ek bir çabayı gerektirmeden saf ve kolay bir şekilde ortaya çıktığını vurgulamaktadır. Yaratıcılığı temel yaratıcılık ve ikincil yaratıcılık (kontrollü, disiplinli) olmak üzere iki yönüyle tanımlamakta, insan davranışını etkileyen önemli
faktörlerin başında gereksinimlerin ve güdülenmenin olduğunu öne süren kişilik kuramının temelini de “kendini gerçekleştirme” kavramına dayandırmaktadır.

Hümanist görüşün ileri gelenlerinden Rogers’a (1959) göre, yaratıcılık yarar sağlayabilen, bir amaca yönelik ve bilinçli bir süreçtir. Yaratıcılığı belirleyen kategoriler arasında, bireyin yalnız başına bir değer olduğunu kabul etmesi, dışsal değerlendirmelerden yoksun bir ortam oluşturulması ve duygu sezgisi, empati ile anlayış vardır. Rogers, her canlı belirli yetenek, kapasite ve potansiyelle, bir anlamda yaşam ilerledikçe eklemeler yapılabilecek genetik bir taslak ile doğduğunu savunur (Maddi, 1989). Ona göre yaşamın amacı, bu genetik taslağı gerçekleştirmek, yani olabileceğimizin en iyisi olmaktır (Morris, 2002). Fromm (1959) ise hümanistik kuramda yaratıcılığın farklı bir yönüne değinir. Ona göre aşkınlık ihtiyacı yaratıcı bir varlık olma ihtiyacından kaynaklanır. Aşkınlık, bireyin yaratıcı varlık olma gereksinimi olarak tanımlanırken, yaratıcılık bir ihtiyaç olarak kabul edilmektedir. Fromm’un değindiği bir tek yaratıcı kişilik tipi vardır, ona göre başkalarını seven ve başkalarını kendi kadar düşünen karakterler yaşamda yaratıcı
yöneliş sergilerler. Yaratıcı olmayan yönelişi ise, alıcı-kabul eden, sömürücü-zorla alan-, biriktirici-saklayan-, pazarlayan-değiş-tokuş eden- kişilik tipleriyle açıklar (Altıntaş ve Gültekin, 2005).

İnsanın bireysel yaşam kalitesi ve iç mutluluğuna önem veren Hümanist Kuram, bireylerin geçmiş deneyimleri yerine bireylerin o günkü deneyim ve düşünceleriyle ilgilenir. Yaratıcılığın insanın ego kontrolü dışında ve bilinçsiz tavırları ile oluştuğu kabulünü reddeden Hümanist Kuram, yaratıcığın insanın bireysel yeteneklerini bilinçli ve belli bir amaca yönelik kullandığı anda ortaya çıktığını savunur.

KAYNAK: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD)
Cilt 8, Sayı 1, Ocak 2018, Sayfa 145-156
Kırıkkale University Journal of Social Sciences (KUJSS)
Volume 8, No 1, January 2018, Pages 145-156KAYNAKÇA:

Adams, J. L. (2001). Conceptual blockbusting: a guide to better ıdeas, Addison-Wesley Publising Company Inc., Reading, Ma, USA.
Altıntaş, E. & Gültekin, M. (2005). Psikolojik danışma kuramları, Alfa Aktüel Yayıncılık, 25, İstanbul.
Atkinson, R., L., Smith, E. E, Fredrickson, B., Bem, D. J., Maren, S.& Nolen-Hoeksema, S. (1996).
Psikolojiye giriş, Arkadaş Yayınları, 466, İstanbul.
Barron, F.& Harrington, D. M. (1981). Creativity, intelligence and personality. Annual Review Of Psychology, 32(1), 439-476.
Bender, M. T. (2006). Resim iş eğitimi öğrencilerinde duygusal zeka ve yaratıcılık ilişkileri, Doktora Tezi,
Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Chan, C. S. (1990). Cognitive processes ın architectural design problem solving. Design Studies, 11(2), 60-80.
Cloninger, C. R., Svrakic, D. M. & Przybeck, T. R. (1993). A psychobiological model of temperament and character. Archives of General Psychiatry, 50(12), 975-990.
Collins, M. A.& Amabile, T. M. (1999). Motivation and creativity. handbook of creativity, 297.
Coyne, R. (1997). Creativity as commonplace. Design Studies, 18(2,) 135-141.
Craft, A. (2001). An analysis of research and literature on creativity ın education. Qualifications and
Curriculum Authority, 1-37.
Cross, A. (1986). Design intelligence: the use of codes and language systems in design. Design Studies, 7(1), 14-19.
Cüceloğlu, D. (2005). İnsan ve davranışı, Psikolojinin Temel Kavramları, Remzi Kitapevi, 14. Basım, İstanbul.
Dacey, J. S., Lennon, K. & Fiore, L. B. (1998). Understanding creativity: The interplay of biological, psychological, and social factors. Jossey-Bass Inc Pub.
Deary, I. J. & Smİth, P. (2004). International handbook of intelligence, Intelligence Research and
Assessment in the United Kingdom. In Robert J. Stenberg (Ed.). Cambridge: Cambridge University Press, 1-48.
Edwards, R.G. (2001). Randomness and creativity, Trends in Neurosciences, 24(12), 684-699.
Feıst, G.J. &Barron, F.X. (2003). Predicting creativity from early to late adulthood: ıntellect, potential and personality, Journal of Research in Personality, 37, 62–88.
Feldman, D. H. (1999). The development of creativity. Handbook of Creativity, 169.
Finke, R. A., Ward, T. B. & Smith, S. M. (1992). Creative cognition: theory, research and applications,
The Mıt Press, Cambridge, Massachussetts, USA.
Fromm, E. (1959). The Creative Attitude, H. Anderson (Ed.), Creativity and Its Cultivation, Harper, New York.
Hanna, R., & Barber, T. (2001). An İnquiry Into Computers in Design: Attitudes Before–Attitudes After. Design Studies, 22(3), 255-281

Jung, R. E., Segall, J. M., Jeremy Bockholt, H., Flores, R. A., Smith, S. M., Chavez, R. S. & Haier, R.
J. (2010). Neuroanatomy of creativity. Human Brain Mapping, 31(3), 398-409.
King, D. B., Wertheimer, M., Keller, H., Crochetière, K. (1994). The Legacy of Max Wertheimer and Gestalt Psychology. Social Research, 907-935.
Kırışoğlu, O. T., (1991). Sanatta eğitim, görmek, anlamak, yaratmak, Demircioğlu Matbaacılık, Ankara.
Kubie,L.S., (1958). Neurotic Distortion of the Creative Process, pp.19-21,University Kansas Press.
Kris, E. (1952). Psychoanaly Aic explorations in art. NewYork: International University Press.
Liu, Y. T. (2000). Creativity or novelty? Cognitive-Computational Versus Social-Cultural. Design Studies, 21(3), 261-276.
Lubart, T. (1994). Creativity. thinking and problem solving, .Ed.Sternberg , R.J., Academic Press, Inc., California, USA, 289–332.
Maddi, S. R. (1965). Motivational aspects of creativity 1. Journal of Personality, 33(3), 330-347.
Maslow, A. H. (1959). New knowledge in human values.
Morris, G. C. (2002). Psikolojiyi anlamak, psikolojiye giriş, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, Çeviri Editörleri, Ayvaşık, H.B., Sayıl, M., 1., Ankara.
Onur, D. (2016), Tasarım Eğitiminde Farkındalık Ve Yaratıcılık Gelişimine Yönelik Bir Öneri, Doktora
Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Parsıl, Ü. (2012). Sanatta yaratıcılık, An Kitap, Yayın No:4, Haziran.
Rogers, C. R. (1959). A theory of therapy, personality and ınterpersonal relationships: As Developed In
the Client-Centered Framework.
Rubınsteın, G. (2003). Authoritarianism and ıts relation to creativity: a comparative study among students of design, behavioral sciences and law, Personality and Individual Differences, 34, 695–705.
San, İ. (1998). The development of drama in education in Turkey. Research In Drama Education, 3(1), 96-99.
Smith S. M., Ward T.B. & Finke R.A. (1995). Creative cognition approach, Mit Press, Cambridge, London.
Sperry, R. W. (1988). Psychology’s mentalist paradigm and the religion/science tension. American Psychologist, 43(8), 607.
Sternberg, R. J. & Lubart, T.I. (1999). The concept of creavity: prospects and paradigms, handbook of creavity, 3-15, Ed., Sternberg, R.J., Cambridge Univerisity Press, Ny, USA.
Sungur, N. (1992). Yaratıcı düşünce. Özgür Yayınlar Dağıtım, İstanbul.
Takala, T. (1993). A neuropsychologically-based approach to creativity. Modeling Creativity and
Knowledge-Based Creative Design, 91-108.
Uluoğlu, B. (1990). Mimari tasarım eğitimi: tasarım bilgisi bağlamında stüdyo eleştirileri, Doktora Tezi,
İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Wertheimer, M. (1945). Productive thinking. New York: Harper.
Wınner, E. (1997). Giftedness creativity in visual arts, Poetics, 24, 349-377.
Yavuzer, H.S. (1989). Yaratıcılık, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 451, İstanbul.

Reklam (#YSR)