HINÇAK KOMİTESİ
Osmanlı Devleti’nin Doğu Anadolu topraklarında bağımsız bir Ermeni devleti kurmayı amaçlayan, sosyalist tabanlı bir örgüttür. Bu amaç doğrultusunda Doğu Anadolu’da birçok yerde ve İstanbul’da şiddet eylemleri gerçekleştirmiştir.
Hınçak Kurucu Üyeleri
İsviçre’nin Cenevre kentinde öğrenim gören Rusya Ermenisi altı genç Ağustos 1887 senesinde bir araya gelerek kurmuştur. Kurucu altı kişi Fransa’da yayınlanan “Armenia” adlı gazeteden ve sosyalizmden etkilenerek yapının eylem ve fikir çatısını oluşturmuşlardır.
Armenia gazetesini çıkaran ve Ermeni aydınları arasında önemli bir yerde olan Mıgırdıç Portukalyan’dan bekledikleri desteği göremeseler de Rus sosyalist fikircilerinden Georgi Plehanov ve Vera Zasuliç ile yakın temas kurdular.
Venedik Mehitarist Manastırının desteği ile Ermenice çan anlamını taşıyan “Hınçak” dergisini yayınlamaya başladılar. Fikirlerinin merkezi olarak ilk Londra’yı tercih eden örgüt, sonraki yıllarda İstanbul’u seçerek önemli bazı adamlarını bu şehre ve Doğu Anadolu’daki birçok şehre gönderdi.
1890 senesinde başka bir Ermeni örgüt olan Taşnaksutyan ( Birlik) adlı örgütle birleşen Hınçak Örgütü, sosyalizm tabanlı fikir ayrılıkları yüzünden yeniden bu örgütten ayrıldı.
Örgüt Ermeni Patriği Matyos İzmirliyan’dan destek görse de Anadolu Ermenilerinden beklediği desteği göremedi.
1890 senesinde Erzurum, İstanbul, Sasun ve Zeytun’da çeşitli şiddet eylemlerine karışarak birçok köyün yakılmasına,onlarca kişinin ölümüne ve yaralanmasına sebep oldular.
Zeytun Nahiyesi
Örgüt içinde, Nazarbekyan’ın başını çektiği sosyalizm karşıtları 1898 senesinde örgütten ayrılarak İskenderiye şehrinde Yeni Hınçak Partisi’ni kurdular.
Şiddet eylemlerinde Taşnaksutyan örgütü daha baskın olmaya başlayınca, Hınçak Örgütü daha yasal bir şekilde Osmanlı Hükümeti’ne yaklaşmaya çalıştı. 1909 senesinde İttihat ve Terakki Hükümeti’nin yayın organı olan “Tanin” gazetesi “Sosyal-Demokrat Hınçak Fırkasını” resmen tanıdığını ilan etti.
1908 ve 1912 senelerinde yapılan seçimlerde Meclisi Mebusan’a vekil çıkaran örgüt, Birinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla beraber saf değiştirerek Kafkasya’da Osmanlılara karşı taburlar oluşturdu ve ciddi zararlar vererek birçok sivil ve askerin ölümüne sebep oldu.
