FİEDLER ACİL DURUM MODELİ |
İşletme ve yönetim psikoloğu Fred Fiedler tarafından hazırlanan acil durum modeli, bir organizasyondaki liderin etkinliği ile ilgili bir acil durum teorisidir.
TESİSLER |
En yaygın durum teorisi Fred Fiedler tarafından geliştirilmiştir. Fiedler, bir bireyin liderlik tarzının yaşam boyu deneyimlerinin sonucu olduğuna ve bu nedenle değiştirilmesinin son derece zor olduğuna inanıyordu. Fiedler, insanlara belirli bir liderlik stilini öğretmek yerine, insanların kendi liderlik tarzlarını anlamalarına ve bu stili belirli durumla nasıl eşleştireceklerine odaklanılması gerektiğini savundu. Fiedler, kişinin kendi liderlik tarzını anlamasına yardımcı olmak için En Az Tercih Edilen İş Arkadaşı Ölçeğini geliştirdi. Fiedler’a göre, liderlik davranışı sabit olduğundan, etkinlik ancak görevleri yeniden yapılandırarak veya liderin örgütsel faktörler (maaş, disiplin cezası ve terfiler gibi) üzerindeki gücünün miktarını değiştirerek iyileştirilebilir.
Fiedler’in modelinin bazı zayıf yönleri var. Örneğin, bazı liderler belirli durumlarda diğerlerinden daha etkili olabilir. LPC ölçeği sorgulanabilir çünkü değerlendirme bir kişi tarafından diğerine yapılır.
Teori, bir görev grubunun veya bir organizasyonun etkinliğinin iki ana faktöre bağlı olduğunu savunmaktadır: liderin kişiliği ve durumun lidere durum üzerinde ne kadar güç, kontrol ve etki sağladığı veya tersine, derecesi durumun liderin belirsizlikle karşı karşıya kaldığı. [1]
Fiedler’a göre stres, liderin etkinliğinin kilit bir belirleyicisidir [2] [3] ve liderin üstünüyle ilgili stres ile astlarla veya durumun kendisiyle ilgili stres arasında bir ayrım yapılır. Stresli durumlarda liderler, başkalarıyla olan stresli ilişkiler üzerinde dururlar ve entelektüel yeteneklerini işe odaklayamazlar. Böylece zeka daha etkilidir ve stressiz durumlarda daha sık kullanılır. Fiedler, deneyimin düşük stresli koşullarda performansı düşürdüğü ancak yüksek stresli koşullar altında performansa katkıda bulunduğu sonucuna varıyor. Diğer durumsal faktörlerde olduğu gibi, stresli durumlar için Fiedler, liderin güçlü yönlerinden yararlanmak için liderlik durumunun değiştirilmesini veya tasarlanmasını önerir.
Fiedler’in durumsal olasılık teorisi, grup etkinliğinin liderin tarzı (esasen bir özellik ölçüsü) ile durumun talepleri arasındaki uygun eşleşmeye bağlı olduğunu savunur. Fiedler, durumsal kontrolü, bir liderin, lider davranışının etkililiğini belirlemede birincil olasılık faktörü olarak, grubunun ne yapacağını belirleyebilme derecesini dikkate alır.
Fiedler’in acil durum modeli, liderin kişisel özelliklerinin ve motivasyonunun grubun karşı karşıya olduğu mevcut durumla etkileşime girdiğinin söylendiği dinamik bir modeldir. Bu nedenle, acil durum modeli, liderlik etkinliğini yalnızca kişiliğe atfetme eğiliminden uzaklaşmaya işaret eder. [4]
EN AZ TERCİH EDİLEN İŞ ARKADAŞI |
Liderin liderlik tarzı, bir bireyin liderlik yönelimini ölçmek için bir araç olan, en az tercih edilen iş arkadaşı (LPC) ölçeği olarak adlandırdığı ölçek ile sabitlenir ve ölçülür. LPC ölçeği, bir liderden, şimdiye kadar çalıştıkları tüm insanları düşünmesini ve ardından en az çalıştıkları kişiyi, aşağıdaki gibi 1’den 8’e kadar bir dizi bipolar ölçek kullanarak tanımlamasını ister:
| Düşmanca | 1 2 3 4 5 6 7 8 | Arkadaş canlısı |
| İşbirliği yapmayan | 1 2 3 4 5 6 7 8 | Kooperatif |
| Hasım | 1 2 3 4 5 6 7 8 | Destekleyici |
| …. | 1 2 3 4 5 6 7 8 | …. |
| Korunan | 1 2 3 4 5 6 7 8 | Açık |
Yüksek bir LPC puanı, liderin bir “insan ilişkileri yönelimi” ne sahip olduğunu gösterirken, düşük bir LPC puanı bir “görev yönelimini” gösterir. Fiedler, herkesin en az tercih ettiği iş arkadaşının aslında ortalama olarak eşit derecede tatsız olduğunu varsayar. Ancak gerçekten ilişki güdülü olan insanlar, en az tercih ettikleri iş arkadaşlarını daha olumlu bir şekilde, örneğin daha hoş ve daha verimli bir şekilde tanımlama eğilimindedir. Bu nedenle, daha yüksek LPC puanları alırlar. Öte yandan, görev motive olmuş kişiler, en az tercih ettikleri iş arkadaşlarını daha olumsuz bir şekilde değerlendirme eğilimindedir. Bu nedenle, daha düşük LPC puanları alırlar. Dolayısıyla, En Az Tercih Edilen İş Arkadaşı (LPC) ölçeği aslında hiç de en az tercih edilen çalışanla ilgili değildir, bunun yerine testi alan kişiyle ilgilidir; o kişinin motivasyon türü ile ilgilidir. Bu böyledir çünkü Bu ölçeklerde en az tercih ettikleri iş arkadaşını görece olumlu bir ışıkla değerlendiren kişiler, kişilerarası ilişkilerden memnuniyet elde ederler ve iş arkadaşını görece olumsuz bir ışıkta değerlendirenler başarılı görev performansından tatmin olurlar. Bu yöntem, bir bireyin birlikte çalışamayacağı kişilere verdiği duygusal tepkiyi ortaya çıkarır. Eleştirmenler, bunun her zaman liderlik etkinliğinin doğru bir ölçümü olmadığına işaret ediyor. Fiedler çalışmalarını laboratuvarın dışında genişletti ve Orta Amerika’nın izole köylerinde çalışırken farklı stres koşulları altında gönüllü bir sağlık ekibinde uyum, grup performansı ve liderlik tarzı arasındaki ilişkileri gösterdi.[5] LPC bir kişilik ölçüsü olduğundan, puanın zaman içinde oldukça sabit olduğuna ve kolayca değiştirilemeyeceğine inanılıyor. Düşük LPC’ler düşük kalma eğilimindedir ve yüksek LPC’ler yüksek kalma eğilimindedir, bu da LPC’nin test güvenilirliğinin güçlü olduğunu gösterir. [2]
DURUMSAL OLUMLU |
Fiedler’a göre, grup durumunu kontrol etme yeteneği (acil durum modelinin ikinci bileşeni) bir lider için çok önemlidir. Bunun nedeni, yalnızca durum kontrolüne sahip liderlerin emir ve önerilerinin takipçileri tarafından yerine getirileceğinden emin olabilmesidir. Grup durumu üzerinde kontrol sahibi olamayan liderler, yönettikleri üyelerin komutlarını yerine getireceklerinden emin olamazlar. Durumsal kontrol liderlik etkinliği için kritik önem taşıdığından, Fiedler bu faktörü üç ana bileşene ayırdı: lider-üye ilişkileri, görev yapısı ve pozisyon gücü. [4]Üstelik ideal bir lider de yok. Hem düşük LPC (görev odaklı) hem de yüksek LPC (ilişki odaklı) liderler, liderlik yönelimleri duruma uyuyorsa etkili olabilir. Olasılık teorisi, etkinlik için uygun durumların özelliklerinin tahmin edilmesine izin verir. Üç durumsal bileşen, durumsal kontrolün tercih edilebilirliğini belirler:
| Durum | Lider / Üyeİlişkiler | Görev Yapısı | Lider KonumuGüç |
|---|---|---|---|
| 1 | İyi | Yapılandırılmış | kuvvetli |
| 2 | İyi | Yapılandırılmış | Güçsüz |
| 3 | İyi | Yapılandırılmamış | kuvvetli |
| 4 | İyi | Yapılandırılmamış | Güçsüz |
| 5 | Yoksul | Yapılandırılmış | kuvvetli |
| 6 | Yoksul | Yapılandırılmış | Güçsüz |
| 7 | Yoksul | Yapılandırılmamış | kuvvetli |
| 8 | Yoksul | Yapılandırılmamış | Güçsüz |
- Lider-Üye İlişkileri, lider ile astlar arasındaki karşılıklı güven, saygı ve güven derecesine atıfta bulunur. Gruptaki lider-üye ilişkileri zayıf olduğunda, lider grup içindeki davranışı ve çatışmayı düzenlemek için odağı grup görevinden uzaklaştırmalıdır. [4]
- Görev Yapısı, grup görevlerinin ne ölçüde açık ve yapılandırılmış olduğuna atıfta bulunur. Görev yapısı düşük olduğunda (yapılandırılmamış), grup görevleri belirsizdir ve hedefi tamamlamak için net bir çözüm veya doğru yaklaşım yoktur. Aksine, görev yapısı yüksek (yapılandırılmış) olduğunda, grubun amacı açık, açık ve anlaşılırdır: üyelerin hedefe nasıl yaklaşacakları ve ulaşacakları konusunda net bir fikri vardır. [4]
- Lider Konum Gücü, liderin konumunun kendisinde var olan gücü ifade eder.
Beklenmedik Durum Modelinin temel bulguları, görev güdülü liderlerin genellikle çok “elverişli” durumlarda en iyi performansı göstermesidir; yani, güçlerinin, kontrollerinin ve etkilerinin çok yüksek olduğu (veya tersine belirsizliğin çok düşük olduğu) veya durumun elverişsiz olduğu, güçlerinin, kontrollerinin ve etkilerinin düşük olduğu koşullar altında. İlişki güdülü liderler, orta düzeyde güç, kontrol ve etkiye sahip oldukları durumlarda en iyi performansı gösterme eğilimindedir. [6]
İyi bir lider-üye ilişkisi, oldukça yapılandırılmış bir görev ve yüksek lider pozisyon gücü olduğunda, durum “elverişli bir durum” olarak kabul edilir. Fiedler, düşük LPC liderlerinin son derece elverişli veya elverişsiz durumlarda daha etkili olduğunu, oysa yüksek LPC liderlerinin orta düzeyde tercih edilen durumlarda en iyi performansı gösterdiğini buldu. Yüksek güçteki liderler, kaynakları üyeleri arasında dağıtma yeteneğine sahiptir, bu da takipçilerini ödüllendirip cezalandırabilecekleri anlamına gelir. Düşük pozisyon gücündeki liderler, kaynakları yüksek güçteki liderlerle aynı ölçüde kontrol edemezler ve bu nedenle aynı derecede durumsal kontrole sahip değildirler. Örneğin, bir işletmenin CEO’su, çalışanlarının aldığı maaşı artırıp azaltabildiği için yüksek pozisyon gücüne sahiptir. Diğer yandan,[4]
LİDER DURUM EŞLEŞMESİ VE UYUMSUZLUĞU |
Kişilik, değiştirilebilmesine rağmen nispeten istikrarlı olduğu için, acil durum modeli, etkinliği iyileştirmenin, durumu lidere uyacak şekilde değiştirmeyi gerektirdiğini öne sürer. Buna “iş mühendisliği” veya “işin yeniden yapılandırılması” denir. Organizasyon veya lider görev yapısını ve pozisyon gücünü artırabilir veya azaltabilir, ayrıca eğitim ve grup gelişimi lider-üye ilişkilerini iyileştirebilir. Fiedler (Martin Chemers ve Linda Mahar ile birlikte) 1976 tarihli Leader Effectiveness: The Leader Match Concept adlı kitabında, liderlerin durumun uygunluğunu veya durumsal kontrolü değiştirmelerine yardımcı olmak için tasarlanmış kendi kendine ilerleyen bir liderlik eğitimi programı sunuyor. [7]
Ek eğitim yoluyla “iş mühendisliği” veya “işin yeniden yapılandırılmasının” bir anlamı, acil durum modelindeki pozisyonlarına bakılmaksızın tüm liderlere aynı eğitim verilirse, lider ile durum arasında bir uyumsuzluk yaratabileceğidir. “Bugün belirli bir iş için doğru kişi, altı ay içinde veya bir veya iki yıl içinde yanlış kişi olabilir.” [8] Örneğin, bir şirketin tüm yöneticiler için görev yapısını etkili bir şekilde düşükten yükseğe doğru değiştiren bir atölyesi varsa, bu ilk bakışta şirket için iyi görünebilir, ancak bir alanda etkili olan liderlerin not edilmesi önemlidir. Düşük görev yapısı durumu, yüksek görev yapısına sahip bir durumda çok etkisiz hale gelebilir.
ÖRNEKLER |
- Sel veya yangın gibi doğal afetlerde görev odaklı liderlik tavsiye edilebilir. Belirsiz bir durumda lider-üye ilişkileri genellikle zayıftır, görev yapılandırılmamıştır ve pozisyon gücü zayıftır. Grubun faaliyetini yönlendirmek için bir lider olarak ortaya çıkan kişi, genellikle astlarını kişisel olarak tanımaz. İşleri başaran görev odaklı lider, en başarılı olduğunu kanıtlar. Lider düşünceli (ilişki odaklı) ise, felakette o kadar çok zaman kaybedebilir ki, işler kontrolden çıkar ve hayatlar kaybolur.
- Mavi yakalı çalışanlar genellikle tam olarak ne yapmaları gerektiğini bilmek isterler. Bu nedenle, çalışma ortamları genellikle yüksek düzeyde yapılandırılmıştır. Yönetim kararlarını desteklerse liderin pozisyon gücü güçlüdür. Son olarak, lider ilişki odaklı olmasa bile, lider-üye ilişkileri astları için terfi ve maaş artışları elde edebilirse son derece güçlü olabilir. Bu durumlarda görev odaklı liderlik tarzı, (düşünceli) ilişki odaklı stil yerine tercih edilir.
- Düşünceli liderlik (ilişki odaklı) tarzı durum orta derecede olumlu veya belirli bir ortamda uygun olabilir. Örneğin, (1) lider-üye ilişkileri iyi olduğunda, (2) görev yapılandırılır ve (3) pozisyon gücü güçlü veya zayıf olduğunda. Bu gibi durumlar ile mevcut araştırma bilim adamları onlar için görev yapılandırmak için üstlerine sevmiyorum. Sorunları çözmek için kendi yaratıcı liderlerini takip etmeyi tercih ederler. Böyle bir durumda, göreve yönelik yerine düşünceli bir liderlik tarzı tercih edilir.
- Görev odaklı liderin son örneği, büyük ürünlerden sorumlu olanlardır. Tüm operasyonları denetlemeli ve tüm proje adına kararlar almalıdırlar. Belirlenecek birçok görevleri ve hedefleri vardır. [9]
KARŞIT GÖRÜŞLER |
Araştırmacılar genellikle Fiedler’in beklenmedik durum teorisinin esneklik konusunda yetersiz kaldığını görüyorlar. Ayrıca, LPC puanlarının yansıtması beklenen kişilik özelliklerini yansıtmada başarısız olabileceğini de fark ettiler.
Fiedler’in beklenmedik durum teorisi eleştirilere yol açtı çünkü lider yönelimindeki değişmez bir uyumsuzluk ve olumsuz bir durum için tek alternatifin lideri değiştirmek olduğunu ima ediyor. Pek çok destekleyici teste rağmen modelin geçerliliği de tartışmalıydı. [10] Acil durum modeli, “orta düzeyde tercih edilebilirlik” durumlarına karşı “son derece elverişli veya elverişsiz durumların” yüzdesini hesaba katmaz, bu nedenle düşük LPC liderleri ile yüksek LPC liderleri arasındaki karşılaştırmanın tam bir resmini vermez .
Diğer eleştiriler, LPC envanteri aracılığıyla liderlik tarzını ölçme metodolojisi ve destekleyici kanıtın doğasıyla ilgilidir. [11] [12] [13] [14] Fiedler ve ortakları, acil durum teorisini desteklemek ve iyileştirmek için onlarca yıllık araştırma yaptılar.
Bilişsel Kaynak Teorisi (CRT), liderin özelliklerini ekleyerek Fiedler’in temel beklenmedik durum modelini değiştirir. [2] CRT, liderlerin ve grup üyelerinin entelektüel kaynaklarını, becerilerini ve bilgilerini etkin bir şekilde kullanacakları koşulları belirlemeye çalışır. Daha zeki ve daha deneyimli liderlerin daha az zeka ve deneyime sahip olanlardan daha iyi performans göstereceği genel olarak varsayılırken, bu varsayım Fiedler’in araştırmasıyla desteklenmiyor.
KAYNAKÇA
|
