Anadolu Selçuklu Devleti

Anadolu Selçuklu Devleti veya Rum Selçuklu Devleti olarakta bilinen Kutalmış oğlu Süleyman Şah tarafından kurulmuş bir Türk devletidir.

Batıya doğru fetihlere başlayan Büyük Selçuklu Devleti 1048 yılında Bizans ile ilk mücadelesini Pasinler Savaşıyla yapmıştır ve kazanmıştır.

1071 Malazgirt Savaşından sonra Anadolu’ya akınlara hız veren Selçuklu ailesinden Kutalmış oğlu Süleyman Şah 1075 yılında İznik’i fethederek başkent yapmış ve böylece Anadolu Selçuklu devletini kurmuştur. 

Bizans – Sasani , Bizans – Arap mücadelelerine sahne olan Anadolu coğrafyası hem siyasal, hem ekonomik hem de toplumsal olarak yorgun bir pozisyondaydı. Bu durum fetihleri ve Orta Asya’dan gelen Türklerin göçünü oldukça kolaylaştırmıştı. 

Birinci Haçlı Seferi sırasında İznik şehri, Haçlı ordularına teslim edilmek zorunda kalınmış ve devlet yönetimi Konya şehrine taşınmıştır.

1243 yılında İlhanlılara karşı alınan mağlubiyete kadar gücünü ve etkinliğini koruyan Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol baskıları neticesinde son hükümdar II. Mesud’un ölümü sonrasında dağılmıştır.

Bu dönemde Avrupalılar tarafından Anadolu coğrafyasına Karamaniya, Türkiya veya Türkmeniya isimleriyle tanımlamalar yapmışlardır. Selçuklular ise Bizanstan fethettiği topraklara Roma İmparatorluğuna atfen Diyar-ı Rum devletlerine ise “Rum Sultanlığı” adını vermiştir.

Anadolu Selçuklu devleti üç dönemde değerlendirilmektedir.

Kuruluş dönemi ( 1075 – 1205 ) Kutalmış oğlu Süleyman Şahtan III. Kılıçarslan’a kadar olan dönem.

Yükseliş dönemi ( 1205 – 1237 ) Gıyaseddin Keyhüsrev’den I. Alaaddin Keykubat’ın ölümüne kadar.

Çöküş dönemi ( 1237 – 1308 ) II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in tahta geçişinden Moğıl İşgaline kadar.

Selçuklu Devleti yönetim olarak Türk Devlet geleneğini sürdürmekle beraber Alp Arslan’ın veziri Nizam’ül Mülk’ün sistemleştirdiği klasik Sasani devlet ve eğitim modeli ile daha güçlü bir yapıya bürünmüştür.

Selçuklu devleti “Kut Devlet Anlayışı” gereği hanedan dışında kimsenin tahta geçmesine izin vermez iken şahzadelerin ortak mülk hakkı vardı. Bu durum zaman zaman şahzadeler arasında ciddi kavgalara ve savaşlara sebep olmuştur. Bu durumun en ciddi örneği, II.Kılıçarslan hayatta iken onbir erkek çocuğu arasında ülkeyi pay etmesine karşın yine de şahzadeler arasında savaşların çıkması olarak gösterilebilmektedir. 

Askeri yapı olarak ilk yılları Türk askeri yapısının esası olan gönüllü birliklerden oluşurken zamanla yerini “gulam” adı verilen kölelikten gelen askerler ve “ikta” adı verilen toprak beylerinin askerlerinden oluşmaktaydı.

Anadolu Selçuklu Devleti, devlet yönetiminde Sultan’a bağlı yetkilendirilmiş divanların (makamların)  görev ve yetkileri dahilinde yürütmesi şeklindeydi.

Yönetim divanları; Vezirin (Sahib-i Azam) yönettiği Divan- Ali (Yüksek makam), Naib-i Sultan, Atabey, Pervane, Divan-ı İstifa, Divan-ı Tuğra, Divan-ı Arz, Divan-ı Mezalim, Divan-ı İşraf, Melik’ül Hüccab şeklindedir.

Devlete birçok özerk beylik ve devlette bağlıydı. Bu beylik ve devletler iç işlerinde serbest fakat genel yetkilendirme de Selçuklu hükümdarına bağlıydı. Hükümdar istediği takdirde bu bey ve otorite temsilcilerini azledebiliyordu.

Bu beylik ve devletler , Mardin ve civarında Artuklu Beyliği, Adana Maraş hattında Kilikya Ermeni Krallığı, Erzincan ve civarında Mengücekler, Suriye bölgesinde Halep Atabegliği ve Eyyubiler olarak örneklendirilebilir.

İlgili Yazılar ;

1- SELİNTİ KALESİNDE SELÇUKLU SAVAŞ İZLERİ – Ali YILDIZ

İlgili Kitaplar ;

1 – Türkiye Selçuklularında Ordu – Doç Dr. Erkan Göksu 

2- Selçuklu’nun mirası: gulâm ve iktâ : (kölelik mi?, efendilik mi?) – Doç Dr. Erkan Göksu 

3 – Selçuklu Türklerinin İslam Tasavvuru – Fatih M. Şeker