1960 SONRASI PLANLI KALKINMA DÖNEMİ - EKONOMİ

1960 SONRASI PLANLI KALKINMA DÖNEMİ

Ülkemizde 30 Eylül 1960 tarihinde Devlet Planlama Teşkilatını kuran yasa kabul edilerek, planlı ekonomiye geçişin yasal temelleri oluşturulmuştur ve Planlama-Programlama-Bütçeleme Sistemi (PPBS) benimsenmiştir.

Planlı Ekonomiye Geçişin Nedenleri

1950’li yılların sonunda ekonominin dış ödeme güçlüğü ile enflasyonla yaşamış olduğu bunalımdan kurtararak, ekonomiyi kararlı bir çizgiye oturtmak
Ekonomik ve toplumsal yapının yeni yasal düzenlemelerle daha ileri bir aşamaya geleceği düşüncesi
Genişlemiş ve dış rekabete karşı korunmuş bir iç pazarın, kararlı bir ortamda, karlı bir sınai üretime olanak sağlamasıyla, yerli üretimin artırılarak dış ödeme güçlüklerinin giderilebilme düşüncesi
Dış borç veren çevrelerin, verdiklerini fazlasıyla geri alma güvencesi düşüncesine dayanak kalkınma programlarını önermeleri

Kalkınma planlarının ortak özellikleri;

– Ekonomik ve toplumsal yapıya öncelik vermeleri

– Ekonomik büyümeyi temel değişken olarak belirlemeleri

– Sanayileşmeye öncelik vermeleri

– Uzun dönemli bir planlama stratejisi içermeleridir.

– Bu bağlamda 1960 yılında DPT kurulmuştur.

1.Beş Yıllık Kalkınma Planı (1.BYKP) (1963-1967):

Bu planda temel ekonomik amaç olarak yılda ortalama %7’lik bir büyüme hızı hedeflenmiştir(plan sonunda gerçekleşen %6,7). Bu hıza ulaşabilmek için ilk beş yılda GSMH’nın ortalama %19,4’ünün yatırımlara ayrılmıştır(planlanan %16). Bu dönemde yurt dışına giden işçiler döviz göndermeye başlayınca dış tasarruflarda beklenmedik bir artış oluşturdu. Ayrıca AET ile imzalanan Ankara Anlaşmasının yürürlüğe girmesi ülke için iyi bir itibar olmuştur.

Planın son iki yılında, Sovyetlerle kurulan ekonomik ilişkiler sonucu büyüme, Sovyet yardımıyla 1966 yılında % 12’ye ulaşmıştır. Bu, son otuz yılın en yüksek büyüme hızıdır.

Birinci beş yıllık kalkınma plan döneminde öngörülen hedeflere ulaşılmıştır; özel sektör sınai yatırımlarının yıllık veya toplam olarak plan hedeflerini aştığı, ihracatın ithalatı karşılama oranının dönem içinde yükseldiği gözlenmiştir.

2.Beş Yıllık Kalkınma Planı (2.BYKP) (1968-1972):

Bu planda ön görülen temel hedefler;

– Büyüme hızı ortalama olarak % 7 olacak,

– Sanayi sektörü “sürükleyici” görev yapacak,

– Sanayi sektörü ortalama olarak % 12 büyüyecek

– Tarım yılda % 4,1 oranında büyüyecek

– Enflasyonist ve deflasyonist eğilimlere karşı çıkılacak

– Yurtiçi tasarrufların GSMH’ye oranı % 22,6’ya çıkarılacak

– Dış tasarrufların GSMH içindeki payı düşürülecek

– Cari işlemler açığı düşürülecektir.

Öngörülen ortalama büyüme hızına ulaşılmıştır. (%6,9). İkinci plan döneminde, “dış ticaret” açığı yıldan yıla artmış, ihracatın ithalatı karşılama oranı düşmüştür.

Bu planda ayrıca ülkenin kalkınmasını engelleyen öğeler sorununa da yer verilmiştir. Kalkınmayı engelleyen temel öğeler olarak tasarrufların düşüklüğü, dış ödeme güçlükleri, ekonomik organizasyon eksikliği gösterilmiştir. Ancak bu planda üretimin niteliği ve maliyeti gibi konular üzerinde durulmamıştır.

3.Beş Yıllık Kalkınma Planı (3.BYKP) (1973-1977):

Önceki ilk iki plana göre biraz daha yüksek bir büyüme hızı % 7,9 hedeflenmiştir. (plan sonunda gerçekleşen % 6,5). Bu planın diğerlerinden farkı: Bir uzun dönem kalkınma stratejisi belirlemiş olmasıdır.

Bu planda hedeflerin gerçekleşebilmesi için kamu kesiminin öncülük yapması gerektiği vurgulanmıştır. Ayrıca AET ile ilişkiler çerçevesinde yeni gelişmelerin gerekliliğine değinilmiştir. 3. BYKP ’nın da yalnızca büyüklük olarak bir takım hedeflerin belirtilmesi ile yetinilmemiş niteliksel bazı özellikler üzerinde de durulmuştur. Bu önlemler;

Nüfusun 1995 yılında 65 milyonu aşmaması yönünde önlem alınacak
Yılda ortalama olarak GSMH %7,9 oranında büyüyecek
Sektörel büyüme hedefleri tarımda %4-4,5 düzeyinde, sanayide %11,5-12 düzeyinde gerçekleşecek
Yatırımların %12’si tarımda, %45’i sanayide, %43’ü de hizmetlerde gerçekleşecektir.

4.Beş Yıllık Kalkınma Planı (4.BYKP) (1979-1983):

Bir yıl gecikme ile uygulamaya konmuştur.1973 petrol krizi, dünyanın içinde bulunduğu durgunluk gibi nedenlerle bu dönem Türkiye de enflasyon, işsizlik, dış ödeme güçlükleri gibi önemli istikrarsızlıkların yaşandığı bir dönemdir. Bu planda temel amaç ekonomiyi bu istikrarsızlıklardan kurtarmak ve hızlı bir büyüme sağlamak % 8,2 olmuştur. Ancak bu hedeflere ulaşılamamıştır.

Dördüncü beş yıllık kalkınma planında da diğer planlara benzer şekilde temel yaklaşım olarak ithalat yerine yurtiçi üretim politikası (İTHAL İKAMECİ POLİTİKA) benimsenmiştir. Ancak bu planda aynı zamanda döviz darboğazından kurtulmak için ihracatın arttırılması amacına da yer verilmiştir.

4.BYKP’da dikkat çeken bir diğer nokta tarım sektörünün büyüme hızının diğer planlara göre daha fazla olması, imalat sektörünün büyüme hızının ise daha düşük olmasıdır. Bunun temel nedeni planda sanayi sektörü için yapısal bir değişim amaçlanmasına rağmen ülkenin içinde bulunduğu istikrarsızlık koşullarının bu sektörü çok daha olumsuz etkilemiş olmasıdır.

Dördüncü Kalkınma Planı’nın amaçları: